Sprawiedliwa transformacja dla pracowników z Wielkopolski Wschodniej. Organizacje apelują do KE

© Andrii Yalanskyi

Apel skierowano do przewodniczącej KE Ursuli von der Leyen, a także siedmiu innych reprezentantów centralnego unijnego organu wykonawczego, w tym komisarzy ds. energii, klimatu oraz zatrudnienia i praw socjalnych. Dotyczy ustawy z 17 sierpnia 2023 r. o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego⁽¹⁾. Pod tekstem znajdują się podpisy przedstawicieli takich organizacji i think-thanków jak m.in. Fundacja Instrat, Stowarzyszenie Pacjent Europa, Fundacja WWF Polska, Greenpeace Polska, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki czy Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć⁽²⁾. Sygnatariusze proszą o zaakceptowanie skierowanego przez Polskę 20 września br. wniosku o zgodę na pomoc publiczną, bez której nie można wdrożyć postanowień ustawy. Ta zaś mówi o świadczeniach socjalnych dla pracowników przedsiębiorstw energetycznych i górniczych, redukujących zatrudnienie w związku z systemowym odchodzeniem od węgla brunatnego oraz opartej na nim produkcji energii elektrycznej.

Czytaj także: Transformacja sprawiedliwa też dla gmin. Nowy raport Fundacji Instrat

Urlopy i odprawy

Jak przypominają autorzy, ustawa przewiduje dwa rodzaje świadczeń. Pierwsze z nich to urlopy energetyczne lub górnicze w wysokości 80% miesięcznego wynagrodzenia, obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy dla pracowników z obszaru produkcyjnego lub remontowego, biorących udział w procesie wytwarzania energii elektrycznej lub wydobywczym węgla brunatnego, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do nabycia praw emerytalnych. Drugie świadczenie polega na jednorazowych odprawach pieniężnych – 12-krotnościach miesięcznego wynagrodzenia, obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy według stanu na dzień rozwiązania umowy o pracę. Z odpraw mają skorzystać pracownicy rozwiązujący umowy na mocy porozumienia i niespełniający przesłanek do nabycia urlopu energetycznego lub górniczego, ale posiadający co najmniej pięcioletni staż u danego pracodawcy. Opisane rozwiązania są skierowane do ok. 23 tys. pracowników z 34 przedsiębiorstw, w tym z Wielkopolski Wschodniej.

Sygnatariusze przekonują, że wdrożenie ustawy ma krytyczne znaczenie dla osób zatrudnionych w działającej w konińskim zagłębiu węgla brunatnego Grupie Kapitałowej ZE PAK, a przeznaczona dla nich pomoc zrealizuje unijną zasadę nie pozostawiania nikogo samego w procesie transformacji energetycznej (ang. leaving no one behind).

Wielkopolska Wschodnia to region, który wyznacza standardy przejścia na zieloną i odnawialną energię, dlatego jego mieszkańcy zasługują na wsparcie. Z listu do KE dowiadujemy się, że od 2018 r., po zamknięciu Elektrowni Adamów, KWB Adamów oraz odkrywek Drzewce i Jóźwin zatrudnienie w ZE PAK zmniejszyło się z 6 tys. do ok. 2,9 tys. osób, a tendencja jest nadal spadkowa.

Zapełnić lukę, tworzyć nowe miejsca pracy

Złożone procesy negocjacyjne między Polską a UE i przedłużające się procedury sprawiły, że wielu odchodzących pracowników nie doczekało się środków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST). Zbyt wiele czasu zajmie również uzgodnienie dofinansowanego z FST programu „Droga do zatrudnienia po węglu 2021-2027”. Ponadto europejskie wsparcie nie będzie przeznaczone dla każdego.

Kierowniczka Programu Sprawiedliwej Transformacji w należącej do grona sygnatariuszy Polskiej Zielonej Sieci Magdalena Bartecka w rozmowie z Teraz Środowisko wyjaśnia, na czym polega luka, którą powinna wypełnić ustawa. – Fundusz Sprawiedliwej Transformacji nie może być przeznaczony na cele zabezpieczeń socjalnych i osłon socjalnych, nie pomoże więc pracownikom w wieku przedemerytalnym. Na ich potrzeby mają za to odpowiedzieć urlopy energetyczne lub górnicze, wymienione w ustawie, o której akceptację apelujemy do KE – wskazuje Bartecka. Ekspertka dodaje, że regulacja obejmująca osłonami osoby związane z sektorem węgla brunatnego ma wprowadzić mechanizmy analogiczne do tych, które w umowie społecznej zawartej z rządem zagwarantowano sektorowi górnictwa węgla kamiennego.

Transformacja energetyczna może okazać się szczególnie kosztowna społecznie w miejscowościach i regionach, których ekonomiczną podstawę przez lata stanowiły paliwa kopalne. Szkicując ten obraz, Magdalena Bartecka wymienia miejsca związane z węglem brunatnym – Wielkopolskę Wschodnią, zagłębie bełchatowskie czy Turów. – Na Śląsku można znaleźć wiele zakładów pracy. Tutaj jednak różnorodność gospodarcza jest znacznie mniejsza, dlatego osobom tracącym zatrudnienie w górnictwie lub opartej na węglu energetyce należą się zabezpieczenia, szczególnie jeśli np. są w wieku przedemerytalnym – tłumaczy przedstawicielka Polskiej Zielonej Sieci.

Bartecka zauważa przy tym, że poza świadczeniami region wymaga także nowych bodźców, które będą stymulować jego ekonomiczny rozwój i stworzą nowe zielone miejsca pracy. Te zaś mogą okazać się atrakcyjne dla ludzi z doświadczeniem w branżach opartych na paliwach kopalnych. – W ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji w Wielkopolsce Wschodniej finansuje się tworzenie spółdzielni rozwojowych, w których zatrudnienie znajdują byli pracownicy elektrowni i kopalni. Chodzi nie tylko o spółdzielnie energetyczne. Spektrum działań, w których przyda się wiedza i umiejętności inżynieryjno-techniczne, jest naprawdę szerokie. Przewidziane w ustawie, o której akceptację apelujemy, odprawy mogą też pozwalać na zakładanie własnej działalności gospodarczej lub inwestowanie w nią – mówi Magdalena Bartecka.

Pomoc nie tylko dla dużych

Konieczność zaprojektowania nowego ekonomicznego krajobrazu w miejsce dawnej gospodarczej monokultury opartej na węglu brunatnym wybrzmiewa w opublikowanym niedawno przez Polską Zieloną Sieć raporcie Sprawiedliwa transformacja Wielkopolski Wschodniej w oczach przedsiębiorców⁽³⁾. Jak zauważa autor raportu dr Tomasz Herudziński, nowa ekonomia powęglowego regionu powinna być zróżnicowana i odporna na wstrząsy. Ważną rolę w budowie zielonej i sprawiedliwej przyszłości mają do odegrania prywatni przedsiębiorcy. Magdalena Bartecka podkreśla jednak, że niezbędna jest również pomoc państwa, widzącego szerszy obraz i alokującego zasoby tam, gdzie są potrzebne. – Transformacji energetycznej nie da się przeprowadzić samymi środkami prywatnymi. Nawet najlepiej prosperujące firmy, które stać na to, żeby zmniejszać ślad węglowy i zmierzać do neutralności klimatycznej, działają w otoczeniu podmiotów o dużo mniejszych możliwościach – opowiada Bartecka. – Wyzwaniem sprawiedliwej transformacji jest, aby te podmioty otrzymały właściwe wsparcie. Trzeba pamiętać o sprawiedliwej dystrybucji pieniędzy, które nie mogą trafiać wyłącznie do dużych firm. Fundusz Sprawiedliwej Transformacji musi pomagać tym, którzy bez niego by sobie nie poradzili – stwierdza ekspertka.

Tymczasem trwa oczekiwanie na odpowiedź KE w sprawie wystosowanego apelu. 24 października w Brukseli odbyło się poświęcone mu spotkanie z Elisą Ferreirą - komisarz ds. polityki regionalnej i miejskiej⁽⁴⁾.

Szymon Majewski
Dziennikarz

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.