Statki na niebie

Dr Wojciech Szymalski
prezes Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju © Prawa zastrzeżone

Ustanowiony w zeszłym roku rząd szybko i stanowczo zabrał się do rozbrajania projektów rozpoczętych przez rząd poprzedni. Jednym z nich jest Centralny Port Komunikacyjny, którego planowaniem i przygotowaniem zajmuje się specjalna spółka publiczna o tej samej nazwie. Ma ona wybudować w miejscowości Baranów – mniej więcej w połowie drogi między Warszawą i Łodzią - lotnisko międzynarodowe wraz z siecią dróg dojazdowych oraz ogólnopolską siecią kolejową. W spółce tej właśnie teraz trwa wielkie sprzątanie. Najpierw wymieniony został Pełnomocnik rządu ds. CPK – Marcina Horałę zastąpił Maciej Lasek. Ten pierwszy był i jest zwolennikiem projektu, a ten drugi był i jest jego przeciwnikiem⁽¹⁾. Teraz odwołano radę nadzorczą spółki⁽²⁾. Jednak czy to spowoduje rezygnację z budowy lotniska?

Moim zdaniem nie. Obserwując toczącą się dyskusję nie mogę nie zauważyć, że liczba wyraźnych przeciwników projektu wśród ekspertów od transportu wypowiadających się aktywnie na forum publicznym jest praktycznie żadna. Nie zmienią tego nawet krytyczne materiały w nowej TVP⁽³⁾. Narracja jest bowiem wyraźna – będzie audyt i to on oceni w jakim kształcie projekt zostanie zrealizowany. Choć obecny pełnomocnik ds. CPK twierdzi, że lotnisko może nie zostać wybudowane, ja raczej nie mam złudzeń. Jeśli obecna ekipa rządzą chce pozostawić po sobie wrażenie ludzi sprzyjających rozwojowi, zatrzymanie CPK wymagałoby olbrzymiej negatywnej propagandy – a przecież ostatnie wybory miały ją zakończyć. Spodziewam się zatem co najwyżej reinkarnacji projektu CPK, ale nie jego zatrzymania. Oto dlaczego.

Papiery są w porządku

Na rzecz projektu CPK przemawiają fakty, głównie gospodarcze i społeczne. Zadbała o to ekipa audytowanej spółki. W zasadzie nie powinienem nic o tych faktach pisać, bo wszystkie są podsumowane w materiale przygotowanym dla poprzedniego rządu Donalda Tuska pod nazwą: „Koncepcja lotniska centralnego dla Polski – prace analityczne⁽⁴⁾”, a właściwie to w wyciągu z tego dokumentu stanowiącym materiał dla prasy⁽⁵⁾. Sam ten dokument to także fakt polityczny przemawiający za kontynuacją projektu przez obecny rząd. Jedyne co wydarzyło się po 2010 roku, co wstrzymało rozwój ten koncepcji, to wybudowanie 14 lotnisk regionalnych za środki Unii Europejskiej przez ówczesne władze województw. W 2010 roku stwierdzono, że trzeba dać im czas na rozwój, a ten właśnie przyspiesza⁽⁶⁾.

Jednak wprawne oko obserwatora na pewno zauważy, że istnienie takich lotnisk nie jest przeszkodą w budowie hubu lotniczego pod Warszawą, bo choćby podobny system lotnictwa mają Niemcy i Amerykanie. Mniejsze regionalne lotniska, np. w Monachium czy Stuttgarcie są źródłem ruchu przesiadkowego w większych hubach takich jak Berlin-Brandenburg czy Frankfurt nad Menem. Ruchu nie tylko pasażerskiego, ale także towarowego. Nie ma co ukrywać, że towary z Chin czy Indii lądują na dużych lotniskach, gdzie często są przeładowywane na mniejsze samoloty, którymi lecą do mniejszych lotnisk regionalnych. To właśnie pokazywał nam rząd Mateusza Morawieckiego lądując wielkim Antonowem na lotnisku Okęcie.

Faktycznie lotnisko w Baranowie ma być bowiem większym następcą lotniska na warszawskim Okęciu. Poprzedniemu rządowi taki fakt wyraźnie przeszkadzał pod względem promocji dlatego był konsekwentnie przemilczany. Zespół spółki CPK wykonał dla tego następcy ogromną pracę także w zakresie rozbudowy koncepcji lotniska, zdobywania pozwoleń i funduszy. Choć próbuje się sprawić takie wrażenie, nie wbito jeszcze pierwszej łopaty na budowie lotniska. Jednak spółka opracowała plany i studia⁽⁷⁾, które przeszły procedurę Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko wraz z konsultacjami społecznymi. Mógłbym wygłosić tutaj szereg zastrzeżeń do tego, jak takie procedury robi się w Polsce, ale w tym przypadku zmilczę. Dlatego, że gdybym chciał zrobić jakiś projekt naprawdę szkodliwy dla ludzi, to za wszelką cenę chciałbym tę procedurę pominąć, jak w przypadku obwodnicy Augustowa i doliny Rospudy⁽⁸⁾. W przypadku CPK tak się nie stało.

Naiwni ludzie

Pierwszy rodzaj naiwności jaki można spotkać w sprawie CPK, to stwierdzenie, że projekt ten nie jest realizowany ponad politycznymi podziałami. Należę do grona tych naiwnych, ale przejrzałem na oczy. Niedawno w przypadku awarii oczyszczalni „Czajka”⁽⁹⁾, też wydawało się, że polityka przez małe „p” ma znaczenie, ale było zupełnie inaczej – o budowie kolektorów ściekowych pod Wisłą decydowali prezydenci Warszawy niezależnie od barw politycznych. Teraz też podziały polityczne w sprawie CPK występują jedynie na błękitnym ekranie telewizora lub w social mediach. Tak naprawdę każda strona politycznego sporu chce takiego projektu jak CPK, ale chce go mieć dla swojej własnej promocji, a nie dla promocji przeciwnika. Tam na górze „ten się śmieje, kto się śmieje ostatni”, choć nam na dole może wcale nie być do śmiechu.

Drugi rodzaj naiwności nazwałbym naiwnością ekologa. To oczekiwanie, że z wielkiego projektu lotniska wraz z drogami i kolejami dowozowymi zostanie tylko to, co ekologiczne – czyli kolej. Pierwszym problemem takiego rozumowania jest to, że gospodarczo i społeczne tylko projekt lotniska wraz z drogami i kolejami dojazdowymi jest spójny i sensowny. Bez lotniska w Baranowie nie będzie nawet stacji przesiadkowej dla pociągów szybkich prędkości. Wskazują na to między innymi doświadczenia francuskie z budową sieci takich kolei, gdzie mimo wybudowania stacji przesiadkowych poza miasta, pociągi musiały zacząć przejeżdżać przez miasta, jak np. Lille.

Sami projektanci sieci kolejowej w spółce CPK znają te doświadczenia i chcą poprowadzić słynne „szprychy” przez środek istniejących miejscowości po to, by do pociągów się wygodnie wsiadało. Ale dlatego właśnie komponent kolejowy wzbudza tak wiele kontrowersji w tym projekcie, może nawet więcej niż lotnisko. Na dzień dzisiejszy zaryzykowałbym stwierdzenie, że przez problemy z akceptacją społeczną to właśnie on może zostać okrojony, ale lotnisko powstanie. A szkoda, bo to CPK znalazło sposób na obejście konserwatyzmu panującego w PKP⁽¹⁰⁾.

Statki na błękitnym niebie

Wydaje się, że zmiany klimatu są wielkim cywilizacyjnym problemem, bo ilość dwutlenku węgla z atmosferze bije kolejne rekordy, w ślad za nią temperatura oceanów i atmosfery. Jednak w dyskusji o lotnisku w centrum Polski wyraźnie to problem przemilczany. Tymczasem to właśnie lotnictwo jest dziś jednym z głównych winowajców zmian klimatu. Może nie osiąga znaczącego procentu emisji gazów cieplarnianych⁽¹¹⁾, ale dzięki budowie takich lotnisk ilość latających ludzi, towarów i samolotów na świecie wciąż rośnie. Zaledwie trzy lata od lockdownu zapomnieliśmy o błękitnym niebie bez smug kondensacyjnych.

Spaliny lotnicze w nich zawarte to nie tylko dwutlenek węgla, ale bezpośredni zastrzyk gazów cieplarnianych prosto w najwrażliwsze na ocieplenie górne warstwy atmosfery. Dlatego uważa się, że są nawet trzykrotnie groźniejsze niż spaliny emitowane blisko powierzchni Ziemi. Pojedynczy lot powoduje kilkukrotnie więcej szkody dla klimatu niż podróż samochodem. Ba, według Atlasu Mobilności ⁽¹²⁾2021 pojedynczy międzykontynentalny lot samolotem niweczy nawet kilka lat obniżenia emisji w lepiej ocieplonym domu z nowymi panelami fotowoltaicznymi. Warto więc zastanowić się czy warto z pomocą samolotu w zimowe ferie zmienić nasz prywatny klimat na chwilę lecąc w tropiki, gdy grozi naszym dzieciom stała zmiana klimatu na tropikalny.

Lot w nieznane

Twórcy CPK chcą nas przekonać, że całe lotnisko będzie ekologiczne⁽¹³⁾, bo port lotniczy będzie neutralny dla klimatu. Jednak o tym czy całe lotnictwo będzie potrafiło być neutralne dla klimatu jeszcze nie wiemy. Unia Europejska liczy, że pierwsze przyjazne dla klimatu samoloty pojawią się dopiero w 2035 roku. A jeśli tak nie będzie? Grozi nam lot w nieznane, albo lotnisko bez przyszłości.

Dr Wojciech Szymalski

Poglądy zawarte w materiale są osobistą opinią autora i niekoniecznie muszą odzwierciedlać poglądy Redakcji i Wydawcy.

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.