O 34,5% niższe stężenie PM 2,5 w Goczałkowicach-Zdroju. Jakość powietrza w uzdrowiskach w 2023 r.

Niższe od dopuszczalnych poziomy średnich stężeń dobowych i rocznych pyłu zawieszonego PM10 odnotowano we wszystkich 26 uzdrowiskach, w których w 2023 r. prowadzono pomiary jakości powietrza. W niemal wszystkich badanych ośrodkach (poza Kołobrzegiem i Uniejowem, gdzie doszło do wzrostu) stężenia w ujęciu rok do roku zmniejszyły się, z czego największe redukcje osiągnęły Cieplice Śląskie-Zdrój oraz Busko-Zdrój. Na wszystkich stanowiskach pomiarowych, z wyjątkiem Kołobrzegu, stężenia PM10 były niższe od średniej z lat 2010-2022. Te oraz inne informacje, oprócz PM10 dotyczące również pyłu zawieszonego PM 2,5, oznaczanego w nich benzo(a)pirenui innych zanieczyszczeń, poznajemy z raportu⁽¹⁾, w którym Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) podsumował stan jakości powietrza w uzdrowiskach w roku 2023. Trzy wymienione zanieczyszczenia mają stanowić największy zdrowotny czynnik ryzyka dla grup wrażliwych, tj. przebywających w uzdrowiskach kuracjuszy. Pomiary prowadzono na 88 stanowiskach w 26 miejscowościach; poza ich wynikami, autorzy raportu przedstawiają też analizę jakości powietrza we wszystkich 45 polskich uzdrowiskach na podstawie modelowania oraz tzw. obiektywnego szacowania.

Czytaj też: Zanieczyszczenie powietrza nadal spada. Rekordowo niskie poziomy PM10 i benzo(a)pirenu

Ponad 31% uzdrowisk na terenach podgórskich

Omówienie danych z 2023 r. GIOŚ rozpoczyna od przypomnienia stanu prawnego uzdrowisk w Polsce. Ich status reguluje ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych; jej zapisy mówią m.in. o wymogu posiadania złóż naturalnych surowców leczniczych, odpowiednim klimacie, funkcjonowaniu specjalistycznych zakładów opieki zdrowotnej, a także o spełnianiu określonych norm środowiskowych. Status uzdrowiska konkretnej miejscowości nadaje rząd po złożeniu wniosku (operatu uzdrowiskowego) do ministra właściwego ds. zdrowia przez gminę. Obok innych informacji, operat zawiera także dane nt. jakości powietrza. 37% poddanych analizie 45 uzdrowisk znajduje się na obszarach nizinnych, 13,3% leży nad morzem, a 31,1% zlokalizowano na terenach podgórskich. Przytoczone w raporcie informacje pochodzą z pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, za który odpowiada GIOŚ; sieć stacji jest rozbudowywana zgodnie z zaleceniami dokumentu „Strategiczny Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2020-2025”. Badania są prowadzone z wykorzystaniem referencyjnych lub równoważnych do referencyjnych metodyk.

Wzrost stężenia PM10 w Kołobrzegu i Uniejowie

Co do stężeń pyłu zawieszonego PM10, we wszystkich uzdrowiskach objętych pomiarami, średnie stężenia dobowe oraz roczne były niższe od poziomów dopuszczalnych, na jakie wskazuje rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r.; 50 μg/m³ dobowo i 40 μg/m³ rocznie. Średnie roczne stężenia wahały się od 1,0 μg/m³ w Czerniawie-Zdroju oraz 12,4 μg/m³ w Ustce do 23,2 μg/m³ w Uniejowie. Zgodnie z rozporządzeniem, dopuszczalny poziom dobowy może być przekroczony maksymalnie 35 razy w ciągu roku kalendarzowego; najwięcej takich dni wystąpiło w Rabce Zdroju, Swoszowicach i Goczałkowicach Zdroju (odpowiednio po 16, 14 i 10). - W stosunku do wartości z roku poprzedniego w niemal wszystkich uzdrowiskach objętych pomiarami odnotowano spadki średniego rocznego stężenia pyłu zawieszonego PM10 (…) – czytamy w raporcie, który największy, sięgający 28,8% spadek odnotowuje w Goczałkowicach-Zdroju, najmniejszy natomiast (o 0,2%) w Rymanowie-Zdroju. Wzrosty o 9,8% i 1,0% zaobserwowano odpowiednio w Kołobrzegu i Uniejowie. GIOŚ pisze o sezonowej zmienności stężeń PM10, która wiąże się z zapotrzebowaniem na ciepło i problemem tzw. niskiej emisji z ogrzewania, a także z takimi warunkami meteorologicznymi jak niska wietrzność zimą. Autorzy raportu porównują średnie roczne stężenia ze średnią dla lat 2010-2022; poza Kołobrzegiem, gdzie odnotowano wzrost o 2,4%, wyniki okazały się niższe. Na pierwszy plan w redukcji wysunęły się Solec-Zdrój, Busko-Zdrój oraz Cieplice Śląskie-Zdrój (ok. 35%), ostatnie miejsce zajął za to Uniejów (11%). Poprawiającym się wskaźnikom sprzyja spadek zapotrzebowania na ciepło, związany z cieplejszymi zimami.

Goczałkowice-Zdrój liderem redukcji PM 2,5

Co do benzo(a)pirenu obecnego w pyle PM10, raport przytacza wyniki z 20 uzdrowisk. W czterech z nich w 2023 r. przekroczono poziom docelowy, który wskazuje wspomniane rozporządzenie; według GIOŚ „stanowi to znaczną poprawę w stosunku do lat wcześniejszych”. – (…) w 2022 roku przekroczenia poziomu docelowego odnotowano na 9 z 20 stanowisk pomiarów B(a)P (benzo(a)pirenu – przyp. red.) w uzdrowiskach – czytamy. Największe spadki średniego rocznego stężenia, sięgające 40%, zaobserwowano w Cieplicach Śląskich-Zdroju, Krasnobrodzie i Augustowie, a najmniejsze (o nieco ponad 1%) – w Iwoniczu-Zdroju i Wieńcu-Zdroju. W Cieplicach Śląskich-Zdrój, Uniejowie oraz Busko-Zdroju spadki były na tyle duże, że w 2023 r. wymienione uzdrowiska uniknęły przekroczenia poziomu docelowego. Występujące przekroczenia w skali rocznej wynikają ze stężeń w sezonie grzewczym.

Pomiary stężeń pyłu zawieszonego PM 2,5 prowadzono w 2023 r. w dziewięciu uzdrowiskach. We wszystkich średnie roczne wyniki były niższe od najwyższego dopuszczalnego poziomu 20 μg/m³, który obowiązuje od 2020 r., wahając się od 8,4 μg/m³ w Rymanowie-Zdroju do 15,1 μg/m³ w Goczałkowicach-Zdroju. Poza pierwszą z wymienionych miejscowości, gdzie odnotowano wzrost o 1,5%, w latach 2022-2023 spadek stężeń wystąpił we wszystkich zbadanych uzdrowiskach. Liderskie Goczałkowice-Zdrój zredukowały obecność pyłu PM 2,5 w powietrzu o 34,5%; najmniejszy spadek - o 8,3% - nastąpił w Augustowie. Tak jak w przypadku dwóch omawianych poprzednio zanieczyszczeń, również i PM 2,5 charakteryzuje się zmiennością sezonową i zależnością od warunków meteorologicznych.

Czytaj też: Prawie 35 tys. możliwych zgonów przez PM 2,5 w Polsce w 2022 r. EEA o jakości powietrza i zdrowiu

W 2024 r. mniej stanowisk

Jak informuje GIOŚ, w 2024 r. pomiary przebiegają na 82 stanowiskach, zamiast 88 jak w roku poprzednim. - W ostatnich latach odnotowano zmniejszenie liczby stanowisk pomiarowych w stosunku do poprzednich lat, co wynika z optymalizacji kształtu sieci pomiarowej ze względu na obserwowaną poprawę jakości powietrza. Optymalizacja ta zakłada m.in. redukcję liczby stanowisk pomiarowych dla tych zanieczyszczeń, dla których stężenia nie stanowią obecnie dużego problemu. Dotyczy to np. dwutlenku siarki, tlenku węgla, czy metali ciężkich zawartych w pyle zawieszonym – wyjaśnia Inspektorat w raporcie. Analiza obejmuje także omówienie wyników pomiarów stężeń takich substancji, jak dwutlenek azotu (w ośmiu monitorowanych pod tym kątem uzdrowiskach było go niewiele, od 10 do 33% wartości dopuszczalnych), dwutlenek siarki (pomiary w trzech uzdrowiskach, stężenia „znacznie niższe od poziomów dopuszczalnych), ozon, tlenek węgla czy benzen. Omówione wyniki modelowania matematycznego pokazują najwyższe średnie roczne stężenia PM10 w takich uzdrowiskach, jak Inowrocław, Kudowa-Zdrój, Swoszowice, Uniejów i Goczałkowice-Zdrój, a najniższe – w Dąbkach, Ustce i Supraślu. Najwyższe wartości średniego rocznego stężenia PM 2,5 według modelowania dotyczyły Swoszowic oraz Inowrocławia, z kolei najniższe Supraśla, Kamienia Pomorskiego i Dąbków. Goczałkowice-Zdrój, Swoszowice, Ustroń, Piwniczna-Zdrój i Ciechocinek to natomiast uzdrowiska z przekroczonym poziomem docelowym benzo(a)pirenu.