Zewnętrzne koszty przemysłowych zanieczyszczeń powietrza. Polska wśród największych trucicieli

© Андрей Трубицын

Agencja (ang. European Environmental Agency – EEA) dzieli się swoimi spostrzeżeniami w publikacji Zdrowotne i środowiskowe koszty przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w Europie – aktualizacja 2024 (ang. The Costs to health and the environment from industrial air pollution in Europe – 2024 update)⁽¹⁾. Omówione badania dotyczą tzw. efektów zewnętrznych (ang. externalities) przemysłowych zanieczyszczeń powietrza spowodowanych przez ponad 10 tys. obiektów w latach 2012-2021. Wykorzystane zostały dane zgłaszane przez zakłady na Europejskim Portalu Emisji Przemysłowych (ang. European Industrial Emission Portal⁽²⁾). EEA informuje, że w porównaniu z poprzednimi badaniami, których rezultaty opublikowano w 2021 r., zastosowano kilka dodatkowych elementów; wykorzystano nowe sposoby modelowania, oszacowano roczne koszty szkód na tonę zanieczyszczenia zamiast pojedynczej wartości dla wszystkich lat, uwzględniono różne proporcje pyłu zawieszonego w różnych sektorach i państwach i ograniczono się do terytorium UE. Analiza dotyczy europejskiego przemysłu, który, jak przypomina agencja, w ostatnich latach przeżywał wstrząsy związane z pandemią Covid-19 i jej wpływem na łańcuchy dostaw oraz wojną w Ukrainie, która podniosła ceny surowców i dobitnie przypomniała Europie o kwestii bezpieczeństwa energetycznego. Odpowiedź na te problemy, mówi EEA, stanowi m.in. europejska strategia przemysłowa z 2021 r. wspierająca miejscową produkcję i dążąca do zmniejszania zależności od zewnętrznych dostawców, czy Net Zero Industry Act wchodząca w zakres Europejskiego Zielonego Ładu regulacja nt. przemysłu zeroemisyjnego.

Czytaj też: 41% nadmiarowych zgonów mniej w 2021 r., ale to wciąż za dużo. EEA o jakości powietrza

O 35% mniej kosztów zewnętrznych

EEA odnotowuje – w ograniczaniu negatywnych środowiskowych i zdrowotnych /13897 skutków europejskiej działalności przemysłowej widać znaczące postępy. W ciągu ostatniej dekady koszty zewnętrzne przemysłowych zanieczyszczeń powietrza spadły niemal o 35% (zwiększając się jednak po spowodowanym pandemicznym spowolnieniem spadku z 2020 r.). Niemal 80% ze spadku kosztów zewnętrznych przypadło na sektor energetyczny, co Agencja uznaje za efekt pomyślnej implementacji tzw. najlepszych dostępnych technik (ang. Best Avalaible Techniques – BAT); standardów ustalania granicznych wielkości emisji, w Polsce regulowanych ustawą Prawo ochrony środowiska /P255. Kolejnym sprzyjającym czynnikiem są prośrodowiskowe regulacje zmuszające przemysł do sięgania po czystsze paliwa. Spośród istniejących trucicieli panuje jednak znacząca nierównowaga, wysuwająca na pierwszy plan nieco ponad 100 z ok. 100 tys. zakładów objętych badaniem. „Pierwsza setka” odpowiadała za połowę z zagregowanych szkód spowodowanych zanieczyszczeniami powietrza. W 2021 r., na którym kończy się badanie, pięcioma unijnymi państwami o największym wkładzie w koszty zewnętrzne były Francja, Hiszpania, Polska, Niemcy i Włochy. EEA wskazuje również pięciu rekordzistów pod względem udziału kosztów zewnętrznych w całości Produktu Krajowego Brutto. Nasz kraj znowu znalazł się w grupie przodowników, tym razem sąsiadując z Bułgarią, Grecją, Cyprem oraz Estonią. Jak zaznacza Agencja, w okresie 2012-2021 oba rankingi pozostawały niestabilnie stałe, co oznacza, że, podczas gdy na poziomie UE emisje przemysłowe spadają, narodowe wkłady na większą skalę się nie zmieniają.

24 na 50 największych trucicieli to elektrociepłownie

Jak mówi Europejska Agencja Środowiska, zgodnie z danymi Europejskiego Portalu Emisji Przemysłowych, całość kosztów zewnętrznych przemysłowych zanieczyszczeń środowiska w latach 2012-2021 w UE wynosila od 2,7 do 4,3 tryliona euro; od 268 do 428 mld euro rocznie. Mimo omówionego już spadku, koszty występują nadal, co, jak mówi EEA, wskazuje na potrzebę dalszej redukcji emisji. W 2021 r. całościowe koszty miały osiągnąć wartość ok. 2% unijnego PKB. Od 27 do 55% z nich w zależności od przyjętej metodologii stanowiły tzw. główne czynniki zanieczyszczające powietrze; tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO₂), pył zawieszony PM10, amoniak (NH₃) oraz niemetanowe lotne związki organiczne (NMVOCs). Ich koszt według tzw. wartości roku życia (ang. Value of a life year – VOLY) dla lat 2012-2021 wyniósł 834,066 mln euro, natomiast według tzw. wartości życia statystycznego (ang. Value of statistical life – VSL) – 2426, 585 mln euro.  43-69% stanowiły gazy cieplarniane (dwutlenek węgla, metan, tlenek diazotu), 3-4% metale ciężkie, a 0,02-0,03% - zanieczyszczenia organiczne. EEA odnotowuje, że 24 na 50 najbardziej zanieczyszczających zakładów w 2021 r. były elektrociepłownie, z których dziewięć znajdowało się w Niemczech, a sześć w Polsce. 22 na 24 z tych zakładów jako główne paliwo wykorzystywało węgiel kamienny lub węgiel brunatny.

Czytaj też: Emisje zanieczyszczeń w UE. Największy problem stanowi redukcja emisji amoniaku

Energetyka oczyszcza się najszybciej

Największy udział w przemysłowych zanieczyszczeniach powietrza w latach 2012-2021 miał sektor energetyczny, po którym następowały przemysł ciężki, produkcja i przetwarzanie paliw, przemysł lekki, gospodarka odpadami, zwierzęta gospodarskie oraz oczyszczanie ścieków. Ograniczanie emisji postępuje szybciej w energetyce niż gdzie indziej; wraz z tym procesem postępuje proporcjonalny wzrost udziału pozostałych sektorów w ogóle zanieczyszczeń. „Potrzeba ściślejszej kontroli oraz lepszej efektywności środowiskowej była jednym z głównych motywów przedstawionej przez Komisję Europejską propozycji rewizji dyrektywy IED” – pisze EEA, mając na myśli dyrektywę o emisjach przemysłowych. Jak pisaliśmy, pod koniec listopada ub.r. porozumienie w sprawie jej zmiany i ustanowienia bardziej restrykcyjnych norm przyjęły Rada UE oraz Parlament Europejski.

Szymon Majewski
Dziennikarz