Wzrost mocy fotowoltaiki o 4,6 GW, spadek wartości inwestycji o 17%. IEO z podsumowaniem rynku

© Szymon Majewski

- Pomimo wyzwań, takich jak nasilające się od 2022 roku odmowy w przyłączaniu do sieci i tzw. curtailmenty, ograniczenia administracyjne i spadające ceny energii, sektor PV w Polsce w 2023 roku nadal rozwijał się prężnie – informuje Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) przy okazji premiery najnowszej odsłony swojej cyklicznej publikacji podsumowującej kondycję polskiego sektora energetyki słonecznej. Tegoroczny raport „Rynek fotowoltaiki w Polsce 2024”⁽¹⁾ (poprzednią edycję omawialiśmy w tym artykule) wskazuje na dzierżoną przez fotowoltaikę palmę pierwszeństwa wśród wszystkich odnawialnych źródeł energii w naszym kraju. Jej udział w mocy zainstalowanej sektora OZE wynosi ok. 60%, w generacji odnawialnej energii elektrycznej natomiast - 33,6% (przy udziale w zużyciu energii na poziomie 8%). Panele w 2023 r. odpowiadały za 14 016 GWh wyprodukowanej energii elektrycznej. Polska fotowoltaika pnie się także coraz wyżej w porównaniach z innymi państwami członkowskimi UE. Zeszłoroczny przyrost mocy zainstalowanych okazał się czwartym najwyższym w Unii (po Niemczech, Hiszpanii i Włoszech), z kolei pod względem skumulowanych mocy zainstalowanych zajęliśmy szóste miejsce we Wspólnocie.

Czytaj też: Wyzwania sektora PV w Polsce: Jak sprostać rosnącym oczekiwaniom?

11,5 GW mocy mikroinstalacji PV w marcu 2024 r.

Eksperci IEO przyglądają się w raporcie zróżnicowaniu fotowoltaiki oraz strukturze istniejących mocy zainstalowanych. Zdecydowaną przewagą cieszą się mikroinstalacje prosumenckie (do 50 kW), stanowiące w 2023 r. 66,3% całkowitej mocy zainstalowanej (11 GW i 1400 tys. instalacji). Według danych aktualnych na ostatni dzień marca br. udział mikroinstalacji w strukturze mocy zainstalowanych wyniósł 63,9% (równocześnie pod względem mocy zainstalowanych mikroinstalacje urosły do 11,5 GW, a wszystkich mikroinstalacji było 1433 tys.) Przyrost w 2023 r. (kiedy łączne moce osiągnęły nieco ponad 11,3 GW) był wolniejszy niż w roku 2022, natomiast analiza I kwartału br. według Instytutu wskazuje, że „z dużym prawdopodobieństwem możemy się spodziewać dalszego wyhamowania lub ustabilizowania przyrostu mikroinstalacji w br.”. Wskazywane przyczyny to prowadzona dotąd polityka „mrożenia” cen energii dla odbiorców indywidualnych, wysoka inflacja wraz z wyższym oprocentowaniem kredytów oraz „osłabienie pozycji ekonomicznej klasy średniej”, przez które mali inwestorzy i prosumenci wstrzymują się z podejmowaniem decyzji finansowych.

Czytaj też: O sprawiedliwość dla prosumentów i bezpieczeństwo energetyczne dla wszystkich. Głosy z Forum Solar +

24,3% wzrostu mocy małych instalacji

Drugi co do wielkości „kawałek tortu” w strukturze mocy zainstalowanych fotowoltaiki zajmują za to małe instalacje (między 50 kW a 1 MW). Wzrost ich mocy zainstalowanych w 2023 r. wyniósł 24,3%. Do sieci przyłączono 1417 instalacji o łącznej mocy 1,1 GW. Pod koniec pierwszego kwartału br. udział tej gałęzi fotowoltaiki w strukturze mocy zainstalowanych stanowił 25,1% całości. Ich łączna moc zainstalowana w 2023 r. zamknęła się w ponad 4,1 GW. Trzecia w kolejności grupa instalacji PV to farmy słoneczne o mocy powyżej 1 MW; ostatniego dnia marca br. ich udział w strukturze mocy zainstalowanych wyniósł 11%. Wzrost instalowanych mocy z tej kategorii w 2023 r. osiągnął 9,4%. Przybyło 80 nowych instalacji o łącznej mocy 0,77 GW. Jak stwierdza IEO, zarówno w przypadku małych instalacji, jak i większych farm, rok 2023 był rekordowy. Moc wszystkich źródeł fotowoltaicznych innych niż mikroinstalacje (ich liczba, sumująca małe instalacje i większe farmy, wyniosła 4860) pod koniec pierwszego kwartału to ponad 5,4 GW. Farmy o mocy powyżej 1 GW w ubiegłym roku odznaczały się najszybszym wzrostem mocy, który wynosił 1,6 GW, stanowiące 21% całkowitego przyrostu mocy fotowoltaicznych. Jak dowiadujemy się z raportu, duże farmy o mocy powyżej 30 MW miały także większość w całości mocy zainstalowanych w 2023 r. – 873 MW.

5158 magazynów z „Mojego Prądu”

Raport porusza również kwestię magazynowania energii, zwłaszcza w kontekście mikroinstalacji. Liczba magazynów energii zakupionych razem z mikroinstalacjami w 2023 r. oraz w pierwszym kwartale roku 2024 wyniosła 5158 (udział magazynów energii w liczbie mikroinstalacji PV wskazano na 6%), natomiast liczba magazynów ciepła – 3998 (5% udziału w liczbie mikroinstalacji). Zakup magazynów energii był wspierany w ramach programu „Mój Prąd”; od początku 2023 r. do końca marca br. sfinansowano nabycie 9156 magazynów, co stanowiło 12% dofinansowanych inwestycji w fotowoltaikę. Wśród prosumentów dominują magazyny o pojemności od 5 do kWh; IEO zwraca jednak uwagę, że są to wartości, które pozwalają wyłącznie na krótkoterminowe, jedno lub dwugodzinne, magazynowanie energii. – Magazyny ciepła mają z kolei średnie pojemności 200 litrów. Mogą one przenieść 15-25 kWh – na konferencji prasowej poświęconej premierze raportu 12 czerwca br. mówił prezes Instytutu Grzegorz Wiśniewski.

Czytaj też: IEO przedstawia Mapę Drogową dla rynku magazynowania ciepła

Dla rynku fotowoltaiki duże znaczenie miało też otoczenie regulacyjne, a także postępujące problemy z odmowami przyłączenia do sieci oraz przymusowymi wyłączeniami mocy wytwórczych w przypadku wystąpienia wysokiej podaży energii ze źródeł odnawialnych. Najważniejsze akty prawne wpływające na branżę to przyjęta w lipcu 2023 r. nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, która wdrożyła do polskiego prawa dyrektywę w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej, a także częściowo dyrektywę RED II, nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii z sierpnia 2023 r. (również wdrażająca RED II) i wreszcie, na poziomie unijnym, zrewidowana dyrektywa RED III, która podnosi europejski cel udziału OZE w zużyciu energii na poziomie 42,5% w 2030 r. IEO nawiązuje też do rozporządzenia Net-Zero Industry Act, które ma wzmocnić zdolności produkcyjne Europy w zakresie czołowych zielonych technologii, w tym fotowoltaiki.

47,5 GW mocy nie zostało przyłączone

Co do przymusowych ograniczeń pracy przyłączonych do sieci farm fotowoltaicznych – nazywanych curtailmentem czy też redysponowaniem nierynkowym, a występujących w okresach najwyższej produktywności i dotyczących źródeł większych niż mikroinstalacje – Instytut wskazuje na narastanie problemu w latach 2023-2024. Współczynnik zjawiska do udziału energii z fotowoltaiki w całkowitej generacji w kwietniu 2024 r. wyniósł niemal 8%. Jak podpowiada IEO, problem można ograniczać dzięki rozwiązaniom zapewniającym bardziej rozłożony w ciągu dnia profil produkcji energii, takim jak krótkoterminowe magazyny energii elektrycznej oraz dobowe i sezonowe magazyny ciepła. Odmowy przyłączenia do sieci w 2023 r. odpowiadały niemal 47,5 GW mocy zainstalowanych. – W ubiegłym roku 7,5 tys. inwestorów odeszło z kwitkiem od operatora sieci, nie uzyskując warunków przyłączenia – dodał Grzegorz Wiśniewski.

Czytaj też: W pogoni za straconą energią. Magazyny jednym z rozwiązań redysponowania nierynkowego

15,6 mld zł inwestycji, spadek o 17%

- Rozwiązanie problemu przyłączeń PV do sieci na zasadzie „PV hosting capacity”), ograniczenie skali wyłączeń generacji PV z sieci, przyspieszenie procedur inwestycyjnych oraz promocja innowacyjnych rozwiązań i reindustrializacja europejskiego przemysłu PV będą kluczowymi wyzwaniami, z którymi zmierzy się już w najbliższym czasie branża PV – przewiduje Instytut Energetyki Odnawialnej. Mimo wymienionych trudności i spadku wartości inwestycji o 17%, ich wartość na rynku fotowoltaiki osiągnęła w 2023 r. 15,6 mld zł, a wartość pochodzącej ze słońca energii elektrycznej – 5,6 mld zł. Łączne obroty handlowe branży wyniosły 21,6 mld zł, przy średnim koszcie inwestycji 4 mln zł/MW w przypadku mikroinstalacji, 3,1 mln zł/MW dla małych instalacji i 2,5 mln zł/MW przy farmach powyżej 1 MW mocy.

Raport przytacza również informacje o przychodach zarówno firm instalacyjnych, jak i producentów paneli w poszczególnych segmentach. W przypadku tych pierwszych, w 2023 r. spadły one średnio o 3% w porównaniu z 2022 r., z czego w segmencie mikroinstalacji spadek wyniósł 37%. W małych instalacjach instalatorzy odnotowali za to wzrost przychodów o 190%, a w farmach o 103%. Znaczący spadek średnich przychodów odnotowali producenci paneli; w 2023 r. pomniejszyły się one o 47% w porównaniu z rokiem poprzednim. Dla mikroinstalacji spadek sięgnął aż 64%, przy małych instalacjach nie doszło do żadnych zmian, w farmach odnotowano za to 8% wzrostu. Badanie ankietowe przeprowadzone przez IEO pokazuje największe obawy przedsiębiorców z branży; niemal 80% z nich jako jedno z największych ryzyk wskazało brak dostępnych mocy przyłączeniowych, niemal 60% długotrwałe oczekiwanie na wydanie warunków, a ponad 50% odmowy warunków przyłączenia.

Czas na synergię i fazę dojrzałości

O wnioskach płynących z raportu rozmawiano podczas poprowadzonego przez Grzegorza Wiśniewskiego i towarzyszącego konferencji prasowej panelu dyskusyjnego. Wiceminister klimatu i środowiska Miłosz Motyka mówił o trwających do 25 czerwca br. konsultacjach społecznych na temat rządowego projektu zmiany ustawy o OZE (z numerem UD41 znajduje się on już w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów). Projektowane zmiany mają m.in. zwiększenie ekonomicznej atrakcyjności autokonsumpcji energii przez prosumentów i wykorzystywania magazynów. Dyrektor ds. rozwoju projektów w OX2 Marta Głód wskazała na potrzebę przyspieszenia procedur administracyjnych (w tym wydawania decyzji środowiskowych) oraz inwestowania w wielkoskalowe magazyny energii, które będą usprawniać pracę sieci.

- Rynek przeszedł już fazę błyskawicznego wzrostu wspieranego regulacjami i dotacjami; musi przejść teraz do fazy dojrzałości – ocenił Piotr Maciołek z zarządu Polenergia Fotowoltaika, w którego przekonaniu będziemy zmierzać do sektorowej konwergencji w wykorzystaniu energii elektrycznej, a „wyrafinowane technicznie” rozwiązania będą maksymalizowały zachęty do autokonsumpcji. – Jest dużo miejsca na synergie międzysektorowe np. między fotowoltaiką, a wielkoskalową energetyką wiatrową i ciepłownictwem – dodał prelegent. Pozostali uczestnicy dyskusji - Antoni Michalski z zarządu Next2Sun Polska, Maciej Drobczyk z IBC-Solar oraz Marek Wójcik z STU Ergo Hestia rozmawiali m.in. o potrzebie wspierania rodzimej produkcji komponentów na europejskim rynku, aspektach ubezpieczeniowych czy o agrofotowoltaice, która pozwala wykorzystać potencjał gruntów rolnych, łącząc w jednym miejscu produkcję energii i żywności. Wiceminister Motyka zapowiedział uruchomienie szóstej edycji programu „Mój prąd” na jesieni br. – Chcielibyśmy, żeby raport IEO stał się kanwą do dalszych dyskusji na poziomie Porozumienia o współpracy na rzecz rozwoju sektora fotowoltaiki, którego radą koordynacyjną kieruje pan minister Motyka – podsumował Grzegorz Wiśniewski.

Szymon Majewski
Dziennikarz