Jaki wpływ na środowisko ma europejski sektor transportu morskiego? Odpowiedź w raporcie EEA

© tawatchai1990

Jak wskazują statystyki, aż 77 proc. europejskiego handlu zewnętrznego między państwami członkowskimi UE odbywa się drogą morską, a w europejskich portach morskich tylko w 2019 r. obsłużono prawie 4 mld ton towarów… Dane te wskazują, że transport drogą morską bezdyskusyjnie stanowi kluczowy element międzynarodowego łańcucha dostaw. Jak jednak dane te mają się do dbałości o środowisko naturalne?

Europejska Agencja Środowiska (ang. European Environment Agency, EEA) i Europejska Agencja Bezpieczeństwa Morskiego European (ang. European Maritime Safety Agency, EMSA) przedstawiły pierwszą ocenę⁽¹⁾ stanu sektora transportu morskiego. Jak podano, w ostatnich latach sektor morski podjął znaczące działania w celu złagodzenia swojego wpływu na środowisko, niezbędne będą jednak dalsze działania aby dokonać fundamentalnych zmian.

13,5 proc. emisji gazów cieplarnianych

Z opracowania wynika, że ​​branża transportu morskiego odpowiada za 13,5 proc. wszystkich emisji gazów cieplarnianych pochodzących z sektora transportu w Unii Europejskiej - za emisją z transportu drogowego (71 proc.) i lotnictwa (14,4 proc.). Jak wskazano, „zdecydowanie największy udział w emisji gazów cieplarnianych w przypadku transportu morskiego miał dwutlenek węgla (CO₂) powstający ze spalania paliwa”. - W sumie statki zawijające do portów UE i EOG wyemitowały 140 mln ton CO₂ w 2018 r. (co stanowi ok. 18 proc. całkowitej emisji CO₂ generowanej przez transport morski na świecie za ten rok). Około 40 proc. całkowitej emisji dwutlenku węgla pochodzi ze statków pływających między portami państw członkowskich UE i statków zacumowanych w portach. Pozostałe 60 proc. jest produkowane podczas rejsów do i z UE – czytamy w raporcie. Jak dodano, tylko kontenerowce odpowiadają za około jedną trzecią emisji CO₂ przez całą flotę w UE.

Sektor ten w 2019 r. był ponadto źródłem 24 proc. całkowitej emisji NOx, 24 proc. całkowitej emisji SOx oraz 9 proc. całkowitej emisji PM2,5, w stosunku do krajowych emisji w Europie ze wszystkich sektorów gospodarki.

Emisje to jedno, a co z hałasem?

Autorzy opracowania poddali analizie nie tylko kwestę emisji gazów cieplarnianych. Wskazano bowiem, że w latach 2014–2019 emisje hałasu wzrosły ponad dwukrotnie na wodach europejskich. - Hałas może mieć różnoraki wpływ na gatunki morskie - utrata słuchu, osłabienie komunikacji, potencjalny wzrost poziomu stresu oraz różne zmiany zachowań - to tylko niektóre z niekorzystnych oddziaływań hałasu podwodnego na organizmy morskie. Uważa się, że szczególnie dotkliwy jest on dla waleni (delfinów, morświnów i wielorybów), ponieważ wykorzystują one dźwięk do wzajemnej komunikacji – wskazano.

Jak dodano, „obecnie opracowywane są europejskie wartości progowe dla hałasu podwodnego, będące częścią Dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej”.

Wycieki ropy naftowej i odpady morskie

Autorzy raportu zwrócili uwagę także na kwestie zanieczyszczeń środowiska morskiego, w tym ropą naftową oraz odpadami. Wykazano m.in., że w ciągu ostatnich lat sukcesywnie zmniejsza się liczba wycieków ropy naftowej. - W latach 2010–2019 spośród 44 wycieków ropy średniej wielkości (zdefiniowanych jako wycieki między 7–700 ton ropy) na całym świecie tylko pięć zlokalizowanych było na morzach europejskich. Spośród 18 dużych wycieków ropy (wycieków ponad 700 ton ropy) na całym świecie w UE doszło jedynie do trzech – wskazano. Jak dodano, tendencja jest taka sama w przypadku małych wycieków ropy (poniżej 7 ton). Za pomocą monitoringu satelitarnego unijnych wód w 2019 r. zidentyfikowano aż 7939 możliwych takich wycieków. - Przy czym 42 proc. potwierdzono jako faktyczne wycieki o różnym rozmiarze. Jednak, mimo coraz większego pokrycia obszaru morskiego monitoringiem satelitarnym, średnia liczba przypadków wykrywanych na milion km2 zmniejszyła się, co potwierdza pozytywną malejącą tendencję występowania wycieków ropy – podano.

W kwestii zaś odpadów morskich zwrócono uwagę na problem jaki stanowią dla środowiska zagubione kontenerowce i odpady wytwarzane na statkach. Odpady te mogą stanowić zagrożenie dla morskiej fauny, ale uszkadzać statki i powodować wypadki na morzu. - Po przybyciu do portu statki rozładowują odpady wytworzone na morzu, w tak zwanych portowych urządzeniach do odbioru odpadów. W 2018 r. porównano przewidywaną ilością odpadów wytwarzanych przez statki a odpadami faktycznie dostarczonymi do portowych urządzeń do odbioru odpadów w UE co pozwoliło na oszacowanie ilości potencjalnych odpadów wytwarzanych przez statki, które mogłyby być nielegalnie zrzucane do morza. Te szacunki wahały się od około 2,5 proc. dla odpadów olejowych, 10 proc. dla ścieków, do 7–34 proc. dla śmieci (z wyłączeniem odpadów z tworzyw sztucznych) – czytamy.

W kwestii zaś zagubionych kontenerów „szacunki wskazują, że odsetek całkowitej ilości odpadów uwalnianych z kontenerów zgubionych na morzu w przypadku UE jest znikomy, przy średnio 268 kontenerach zgubionych na rok". Jak podaje EEA, to 0,001 proc. ze średnio 226 mln pełnych i pustych kontenerów transportowanych rocznie na świecie.

Perspektywa na przyszłość

- Chociaż podjęto już kroki w oparciu o politykę europejską i międzynarodową, potrzeba znacznie więcej, aby dokonać fundamentalnej zmiany w kierunku zrównoważonego sektora transportu morskiego, który przyczynia się do zabezpieczenia przyszłego dobrobytu i przetrwania naszych najbardziej wrażliwych ekosystemów i obszarów przybrzeżnych – mówi Hans Bruyninckx, dyrektor wykonawczy EEA. Z tego też względu w raporcie zwrócono także uwagę na przyszłe wyzwania, jakie zmiana klimatu niesie dla sektora, w tym m.in. potencjalny wpływ podnoszącego się poziomu mórz na porty.

Jak wskazano, oczekuje się, że żegluga międzynarodowa będzie się rozrastać w nadchodzących dekadach, a spodziewany wzrost wielkości transportu dla wszystkich kategorii statków to 24 proc. do 2050 r. Zgodnie z szacunkami Międzynarodowej Organizacji Morskiej emisje gazów cieplarnianych z sektora transportu morskiego do 2050 r. osiągną wartość ok. 90–130 proc. emisji z 2008 r. Tymczasem związku ze zmianą klimatu niezbędne będzie przystosowanie infrastruktury portowa do oczekiwanego wzrostu poziomu mórz na skutek zmiany klimatu. Dodatkowo topnienie pokrywy lodowej może otworzyć nowe trasy, w tym Północną Drogę Morską i Przejście Północno-Zachodnie.

- Mając prawie jedną piątą całej floty na świecie, UE stoi przed przełomową dekadą, w której musi doprowadzić do powstania bardziej zrównoważonego ekonomicznie, społecznie i środowiskowo sektora transportu morskiego – skonkludowano.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska