© Kiddaikiddee
Systemy produkcji i konsumpcji w Europie podlegają globalnym trendom. Liczba mieszkańców na świecie rośnie i koncentruje się w coraz większym stopniu w dużych aglomeracjach miejskich. Szacuje się, że wielkość produkcji gospodarczej powinna w związku z tym wzrosnąć prawie pięciokrotnie w okresie 2000-2050, a od 2010 do 2030 liczba konsumentów klasy średniej ma szanse zwiększyć się z 1,8 mld do 4,9 mld na całym świecie. Zmienia się w związku z tym globalne zapotrzebowanie na dobra i usługi oraz ich wpływ na środowisko naturalne.
Rosną szkodliwe dla środowiska wydatki mieszkaniowe
W ciągu ostatnich dwudziestu lat struktura produkcji w Europie uległa istotnym zmianom – produkcja została przesunięta do regionów świata dysponujących tańszą siłą roboczą. Wzrósł jednocześnie istotnie udział usług w gospodarce UE. Od kiedy Europa zaczęła importować coraz więcej produktów gotowych i surowców, wpływ europejskiej gospodarki na środowisko zdecydowanie wykracza poza jej granice, jest niejako przenoszony na inne kraje. Rosnący apetyt Europejczyków na dobra i usługi odgrywa w całym systemie znaczącą rolę.
W całościowych wydatkach konsumpcyjnych państw europejskich dominuje konsumpcja gospodarstw domowych. Reprezentuje ona około 60 proc. PKB 28 krajów członkowskich UE w ujęciu średnim w ciągu ostatnich piętnastu lat. Wzrosła ona prawie o jedną czwartą w okresie od 1996 do 2012 roku. Największy udział w tej konsumpcji mają wydatki mieszkaniowe (w tym opłaty eksploatacyjne) oraz te na żywność i transport. Jednocześnie są one źródłem największego wpływu na środowisko. Nie można nie zauważyć również znacznego i wciąż rosnącego wpływu na środowisko konsumpcji takich dóbr, jak urządzenia elektroniczne i elektryczne oraz odzież.
W Europie w 2012 r. wydatki mieszkaniowe stanowiły średnio 24 proc. wszystkich wydatków i wzrosły od 1996 r. (21 proc.). Udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w latach 1996-2012 nieznacznie się zmniejszył – z 14 do 13 proc.
Nieznacznie spadł też w badanym okresie udział wydatków na odzież – z 7 do 5 proc. Nie zmieniły się prawie wydatki na transport. Wydatki na łączność, głównie usługi telekomunikacyjne i urządzenia, uległy z kolei potrojeniu. Spowodowane to było szybkim rozwojem sieci telekomunikacyjnych i wprowadzeniem licznych technicznych innowacji. Wpływ miał tu również znaczący spadek cen takich urządzeń, jak telefony komórkowe, komputery i tablety.
Całkowita populacja Europy zwiększyła się nieznacznie w ostatnich latach, osiągając 506 mln w styczniu 2013 r. Jednocześnie w okresie 2005-2013 wzrosła o 10 proc. liczba gospodarstw domowych, przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby osób przypadających na gospodarstwo. Skutkuje to automatycznie większą konsumpcją. Jednoosobowe gospodarstwo domowe konsumuje średnio o 38 proc. więcej produktów, zużywa o 42 proc. więcej opakowań i o 55 proc. więcej elektryczności niż gospodarstwo czteroosobowe. Produkuje też znacząco więcej odpadów w przeliczeniu na osobę.
Zużycie zasobów i energii niezależne od wzrostu gospodarczego
Od 2000 ekonomiczna struktura UE uległa zmianie - spadł udział przemysłu w całkowitej wartości dodanej. Wykształciła się nowa struktura gospodarki zorientowanej na usługi. Największy wzrost - 63 proc. w latach 2000-2013 - nastąpił w sektorze teleinformatycznym, a całkowita wartość dodana innych sektorów usługowych wzrosła o ponad 20 proc. w rozpatrywanym okresie. Dla odmiany wzrost w sektorze przemysłowym wyniósł 10 proc., a w sektorze budownictwa obserwowano spadek o 4 proc.
W UE udało się już oddzielić zużycie zasobów i energii od wzrostu gospodarczego. Przykładowo, w latach 2004 – 2010, emisje składników odżywczych oraz metali ciężkich do wód generowane przez przemysł spadły w większości krajów europejskich. Podobny efekt obserwowano w tym samym okresie w rolnictwie, przy czym produkcja rolnicza w tym samym czasie nie spadła.
Emisje troposferycznych związków ozonu, takich jak tlenki azotu, tlenki, niemetanowe lotne związki organiczne i tlenek węgla, a także kwaśne zanieczyszczenia, takie jak amoniak, tlenki azotu oraz tlenki siarki pochodzące z produkcji w krajach UE 27 spadły w latach 2000-2007. Tymczasem emisja gazów cieplarnianych i całkowite zużycie zasobów wzrosły, chociaż w mniejszym stopniu niż wyniósł wzrost gospodarczy.
Dobrą wiadomością jest fakt, że wzrost wpływu na środowisko, który wynika z konsumpcji gospodarstw był mniejszy niż wzrost samej konsumpcji. Wiąże się to z ekoefektywnością w produkcji dóbr i usług. W ujęciu bezwzględnym wzrosło tylko zużycie wody i materiałów, jak również emisje gazów cieplarnianych związane z konsumpcją gospodarstw.
Program działań UE w zakresie środowiska
Powołany przez UE siódmy program działań w zakresie środowiska naturalnego jest oparty na długofalowej wizji, zgodnie z którą w 2050 r. obywatele cieszą się wysoką jakością życia z uwzględnieniem ograniczeń, jakie stawia planeta. Dobrobyt i zdrowe środowisko biorą się z innowacyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym, w której nic się nie marnuje, a zasobami gospodaruje się w sposób zrównoważony. Różnorodność biologiczna jest chroniona, ceniona i przywracana w sposób korzystny dla społeczeństwa. Niskoemisyjny wzrost niezależny od zużycia zasobów jest również częścią tej wizji.
Żeby tę wizję zrealizować, systemy produkcji i konsumpcji w Europie będą musiały radykalnie się zmienić – czytamy w raporcie. Pomysłów na to, jak przekształcić gospodarkę Europy w zrównoważony, stabilny system, pojawia się wiele. Obejmują one m.in. nowe modele biznesowe, jak np. system produktowo-usługowy (product-service system, PSS). Jego idea polega on na tym, że w wielu przypadkach do zaspokojenia potrzeby konsumenta niezbędny jest nie sam produkt, ale usługa, jakiej dostarcza. Inne z pomysłów to choćby konsumpcja wspólna lub uczestnicząca (np. wspólne korzystanie z samochodu albo wymienianie się książkami), prosumeryzm czy innowacje społeczne (eksperymentalne działania społeczne mające na celu polepszenie jakości życia osób, społeczności, narodów, firm, środowisk czy grup społecznych). Sprzyjać zrównoważonemu rozwojowi w Europie będą także ekoinnowacje i ekodesign, systemy smart grid (inteligentne sieci energetyczne), jak również innowacje technologiczne.
Ewa SzekalskaDziennikarz
