UE dostosuje normy jakości powietrza do zaleceń WHO… dopiero po 2028 r.

© Martyn

Komisja Europejska przedstawiła wniosek⁽¹⁾ dotyczący rewizji dyrektywy w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. – Choć w ciągu ostatnich trzydziestu lat osiągnięto w Unii Europejskiej znaczną poprawę jakości powietrza, zanieczyszczenie powietrza jest nadal najważniejszą środowiskową przyczyną przedwczesnych zgonów w UE. Zanieczyszczenia powietrza powodują 300 tys. przedwczesnych zgonów rocznie (w porównaniu z 1 mln rocznie na początku lat 90.) oraz znaczną liczbę chorób niezakaźnych, takich jak astma, problemy sercowo-naczyniowe i rak płuc – czytamy we wniosku KE.

KE wskazuje przy tym, że pomimo osiągnięcia znacznej poprawy w zakresie jakości powietrza w Europie, wciąż nie wszystkie cele wynikające z obecnych przepisów zostały spełnione. Przykładem są chociażby polskie miasta, znajdujące się na szczytowych pozycjach rankingów dotyczących zanieczyszczenia powietrza.

Czytaj też: Zła jakość powietrza w Europie. Ocena EEA

Pełne dostosowanie do wytycznych WHO dopiero po 2028 r.

Dyrektywa ta ostatni raz aktualizowana była w 2008 r. Od tego czasu – wskazuje KE – dostępne są nowe dowody naukowe dotyczące wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie.

W kontekście tym KE wskazuje przede wszystkim na opublikowaną we wrześniu 2021 r.  wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Warto zauważyć, że wytyczne zostały zmienione po 15 latach (więcej o zaleceniach WHO tutaj).

- Proponowane przepisy zakładają ustanowienie tymczasowych unijnych norm jakości powietrza do 2030 r., ściślej dostosowanych do wytycznych WHO, jednocześnie wyznaczając kierunek, w którym UE osiągnie zerowe zanieczyszczenie powietrza najpóźniej do 2050 r. – w synergii z wysiłkami na rzecz neutralności klimatycznej. W tym celu proponujemy regularny przegląd norm jakości powietrza, aby ponownie ocenić ich zgodność z najnowszymi dowodami naukowymi oraz rozwojem społecznym i technologicznym. Pierwszy przegląd odbędzie się do końca 2028 r., a jego celem będzie w szczególności zapewnienie pełnej zgodności z zaleceniami WHO – wskazuje KE. 

Źródło danych: Proposal for revision of the Ambient Air Quality Directives – Annexes

Proponuje się m.in. obniżenie rocznej wartości dopuszczalnej dla pyłu zawieszonego PM2,5 o ponad połowę – z obecnych 25 µg/m³ do 10 µg/m³ w 2030 r. (przy czym zalecenia WHO mówią o 5 µg/m³). Szczegółowe propozycje ws. norm jakości powietrza na grafice.

Już dziś organizacje pozarządowe wskazują, że decyzja KE dotycząca stopniowego dostosowywania się do zaleceń WHO jest za mało ambitna. - Wszystkie krajowe stowarzyszenia medyczne w całej Europie mówią jednogłośnie: potrzebujemy lepszej jakości powietrza, a władze publiczne muszą ją zapewnić. Zanieczyszczenie powietrza powoduje setki tysięcy przedwczesnych zgonów w Europie każdego roku. Dlatego unijne normy jakości powietrza muszą zostać zaktualizowane najpóźniej do 2030 r. Co więcej, europejscy lekarze uważają tę sprawę za tak pilną, że pełne dostosowanie do wytycznych WHO powinno nastąpić jeszcze szybciej, do 2025 r. – podkreśla dr Christiaan Keijzer, Przewodniczący Stałego Komitetu Lekarzy Europejskich.

Prawo do odszkodowania w przypadku naruszeń norm

Zmiana przepisów ma ponadto zagwarantować, że osoby, które doznały uszczerbku na zdrowiu w wyniku zanieczyszczenia powietrza, będą miały prawo do odszkodowania w przypadku naruszenia unijnych przepisów dotyczących jakości powietrza. - Będą one również miały prawo do bycia reprezentowanymi przez organizacje pozarządowe w ramach zbiorowych pozwów o odszkodowanie. Wniosek przyniesie również większą jasność w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, skutecznych kar i lepszej informacji publicznej na temat jakości powietrza – wyjaśnia KE.

Czytaj też: Sąd Najwyższy - prawo do oddychania czystym powietrzem nie jest dobrem osobistym

Monitoring i wsparcie władz lokalnych

Propozycja zakłada ponadto udoskonalenie przepisów dotyczących monitorowania i modelowania jakości powietrza, co umożliwić ma dokładniejsze sprawdzanie zgodności z wyznaczonymi normami. Proponowane przepisy mają także lepiej wspierać władze lokalne w osiągnięciu wyznaczonych celów - oprócz rozwiązania problemu przekroczenia norm jakości powietrza przedstawiony prze KE wniosek zakłada dodatkowo przygotowywanie prewencyjnych planów ochrony powietrza (gdy istnieje ryzyko przekroczenia wartości dopuszczalnej w 2030 r.).

Jakie są koszty zanieczyszczenia powietrza dla społeczeństwa i jakie będą korzyści z rewizji?

Szacunki KE wskazują, że obecnie skutki zanieczyszczenia powietrza kosztują społeczeństwo od 231 do nawet 853 mld euro rocznie, w tym 8 mld euro z tytułu utraconych dni pracy. Komisja wskazuje, że koszty osiągnięcia nowych standardów utrzymają się znacznie poniżej 0,1% PKB.

- Do 2030 r. całkowite korzyści brutto dla społeczeństwa szacuje się na 42 do 121 mld euro rocznie, w porównaniu z całkowitym kosztem 5,7 mld euro rocznie na środki łagodzące i powiązane koszty administracyjne – wskazano.

Co dalej?

Propozycje zostaną teraz rozpatrzone przez Parlament Europejski i Radę, po ustaleniu wspólnego stanowiska nastąpi trialog pomiędzy Komisją, Parlamentem i Radą Europejską, w wyniku którego ustalone zostanie obowiązujące prawo.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.