© Comugnero Silvana
- Przestępstwa przeciwko środowisku powodują nieodwracalne i długotrwałe szkody dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Trudno jednak zbadać te kwestie i skierować je do sądu; ponadto odpowiednie sankcje są zwykle słabe. Dlatego właśnie musimy wzmocnić nasze prawo karne dotyczące ochrony środowiska - tak europejski komisarz ds. środowiska Virginijus Sinkevičius uzasadniał w grudniu 2021 r. przedstawioną przez Brukselę propozycję dyrektywy, mającej wzmocnić ochronę środowiska poprzez prawo karne. Wniosek ten powstał po ocenie istniejącej dyrektywy z 2008 r., która ujawniła rosnącą rozbieżność między rzeczywistością przestępstw przeciwko środowisku a reakcją zapewnianą przez system sądownictwa karnego. Nieco ponad dwa lata później nowa dyrektywa weszła do porządku prawnego UE. Został on faktycznie opublikowany w Dzienniku Urzędowym 30 kwietnia 2024 r., po porozumieniu trójstronnym 16 listopada 2023 r., a następnie jego formalnym przyjęciu przez Parlament Europejski 27 lutego i 26 marca przez Radę.
Dwadzieścia przestępstw
Co przewiduje ten tekst, który zastępuje dyrektywę z 19 listopada 2008 r. i dyrektywę z 21 października 2009 r. i które państwa członkowskie będą musiały dokonać transpozycji do swojego prawa krajowego przed 21 maja 2026 r.? Po pierwsze, zwiększa z dziewięciu do dwudziestu liczbę zachowań niezgodnych z prawem i umyślnych, stanowiących przestępstwa, które państwa członkowskie muszą uwzględnić w swoim korpusie legislacyjnym. Wśród nowych przestępstw znajduje się nielegalny recykling zanieczyszczających elementów statków, handel produktami zakazanymi na mocy rozporządzenia w sprawie wylesiania z importu, pobór wody mogący spowodować znaczne szkody dla stanu ekologicznego zbiorników wodnych, wprowadzanie inwazyjnych gatunków obcych czy poważne naruszenia prawodawstwa dotyczącego chemikaliów, w szczególności rtęci.
Tekst stanowi, że naruszenia stanowią „kwalifikowane” przestępstwa, jeżeli powodują „powszechne i znaczące” szkody w środowisku oraz są „nieodwracalne lub trwałe”. W tekście nie wspomniano o zbrodni ekobójstwa, w sprawie której zajął swoje stanowisko Parlament i która była przedmiotem szerokiego nagłośnienia w mediach. Wskazuje jedynie w swoich motywach, że te kwalifikowane przestępstwa „mogą obejmować zachowania porównywalne do »ekobójstwa«, które jest już objęte prawem niektórych państw członkowskich i jest przedmiotem dyskusji na forach międzynarodowych”. „Wydaje się zatem, że ekobójstwo ma pozostać – jak to już ma miejsce we Francji – „nadmierną kwalifikacją” lub, jeśli ktoś woli, przestępstwem zaostrzonym – ogólnie zanieczyszczeniem – ze względu na jego zamierzoną przyczynę i jej poważne i trwałe skutki, a nie niezależne przestępstwo”, komentarze dla Club des juristes, Guillaume Beaussonie, prof. prawa prywatnego i nauk kryminalnych na Uniwersytecie w Tuluzie-Capitole.
Czytaj też: Dyrektywa ws. przestępczości środowiskowej. Prawnik: wysokość kar nie jest najważniejsza
Kara w wysokości 5% obrotu
Po drugie, nowa dyrektywa zaostrza obowiązujące kary. Przestępstwa skutkujące śmiercią będą zagrożone karą pozbawienia wolności w maksymalnej wysokości co najmniej dziesięciu lat. Maksymalna kara pozbawienia wolności za kwalifikujące się przestępstwa będzie wynosić co najmniej osiem lat. Maksymalna kara pozbawienia wolności stosowana w przypadku innych przestępstw będzie wynosić co najmniej trzy lub pięć lat, w zależności od sprawy. Za najpoważniejsze przestępstwa osoby prawne będą karane maksymalnymi karami finansowymi, które nie mogą być mniejsze niż 5% światowego obrotu lub 40 mln euro. W przypadku innych wykroczeń maksymalna kara będzie wynosić co najmniej 3% światowego obrotu, czyli 24 mln euro. Europejskie Biuro ds. Środowiska (EEB), które zrzesza 170 stowarzyszeń zajmujących się ochroną środowiska, nie ma jednak wątpliwości co do tych kar. W przypadku organizacji pozarządowych dyrektywa pozostawia w mocy „ogromne różnice krajowe w systemach sankcji i nakłada minimalne kary o połowę wyższe od tych przewidzianych za naruszenia prawa konkurencji”. Zarówno osoby fizyczne, jak i prawne mogą jednak zostać ukarane dodatkowymi karami, takimi jak obowiązek przywrócenia stanu środowiska w określonym terminie lub zapłaty odszkodowania, jeżeli szkoda jest nieodwracalna, wykluczenie z dostępu do środków publicznych, a nawet zaprzestanie prowadzenia działalności autoryzacje.
Dyrektywa wymienia okoliczności, które można uznać za obciążające i takie, które wręcz przeciwnie, można uznać za łagodzące. Do tych pierwszych należy popełnienie przestępstwa w ramach organizacji przestępczej, fakt, że przyniosło ono znaczne korzyści finansowe, że sprawca zniszczył dowody lub zastraszył świadków, a nawet to, że zostało ono popełnione na obszarze Natura 2000. Okolicznością łagodzącą może być to, że sprawca przywrócił środowisko do poprzedniego stanu lub naprawił szkody, albo że pomógł władzom zidentyfikować pozostałych sprawców przestępstwa i znaleźć dowody.
Krajowe strategie kontroli
Wreszcie dyrektywa planuje usprawnienie łańcucha represyjnego. Państwa członkowskie mają obowiązek opracować krajową strategię zwalczania przestępstw przeciwko środowisku do 21 maja 2027 r. Strategia, która musi określać cele i priorytety krajowej polityki kryminalnej w sprawach ochrony środowiska, rolę poszczególnych zaangażowanych organów, wsparcie dla specjalizacji prawa funkcjonariuszy odpowiedzialnych za egzekwowanie prawa, a także oszacowanie zasobów przeznaczonych na zwalczanie przestępstw przeciwko środowisku i przyszłych potrzeb. Dyrektywa nakłada na państwa obowiązek zapewnienia w regularnych odstępach czasu specjalistycznych szkoleń dla sędziów, prokuratorów, policji i personelu sądowego oraz innych właściwych organów zaangażowanych w postępowania i dochodzenia karne. Wymaga to również ustanowienia mechanizmów koordynacji i współpracy pomiędzy różnymi właściwymi organami na terytorium kraju. Jak również współpracę z innymi państwami członkowskimi, Komisją i właściwymi organami (Eurojust, Europol, Prokuratura Europejska, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych) w przypadku przestępstw o charakterze transgranicznym. - Tekst nie zobowiązuje państw członkowskich do ustanawiania łańcuchów egzekwowania prawa dysponujących wystarczającymi zasobami w celu prowadzenia dochodzeń, ścigania i karania przestępstw przeciwko środowisku, a także ignoruje delikatny temat nielegalnych połowów – ubolewa BEE. Pomimo niedociągnięć wskazanych przez tę organizację pozarządową z zadowoleniem przyjmuje ona jednak znaczny postęp, jaki stanowi ten tekst. - [Dyrektywa] niezaprzeczalnie stanowi postęp w porównaniu z dyrektywą z 19 listopada 2008 r., ponieważ poszerza zakres przestępstw i zwiększa wysokość niektórych nakładanych kar, w szczególności grzywien – potwierdza Francuskie Stowarzyszenie Sędziów na rzecz Sprawiedliwości Środowiskowej (AFMJE), po czym dodaje: - Nie jest to jednak zapowiadana przez niektórych rewolucja (…). I na koniec nie zapominajmy, że dyrektywy muszą jeszcze zostać transponowane do prawa francuskiego, więc decyzja będzie należeć do ustawodawcy. To oczywiście nie na jutro, bo tego szczególnego prawa karnego dotyczącego ochrony środowiska, i tak już bardzo słabo napisanego, nie da się przeformułować w tak łatwy sposób, pstryknięciem palców!
Tekst: Laurent Radisson, Actu-Environnement
Artykuł przetłumaczony maszynowo i zaadaptowany przez redakcję Teraz Środowisko.
Materiał został przygotowany we współpracy z francuską redakcją Actu-Environnement.com
