Dyrektywa ws. przestępczości środowiskowej. Prawnik: wysokość kar nie jest najważniejsza

© Pavel

Dokument nad którym w minionym tygodniu głosowała Rada UE stanowi rewizję dwóch do tej pory obowiązujących aktów prawnych – dyrektywy z 19 listopada 2008 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne oraz dyrektywy z 21 października 2009 r. w sprawie zanieczyszczenia pochodzącego ze statków oraz wprowadzenia sankcji w przypadku naruszenia prawa. Propozycja nowej legislacji, która wprowadzi szerszą definicję przestępczości środowiskowej i surowsze kary, wyszła w grudniu 2021 r. od Komisji Europejskiej. Skalę problemu oddają dane z oficjalnych unijnych źródeł – przestępczość środowiskowa stanowi trzecią największą gałąź działalności przestępczej, rosnąc w tempie 5-7% rocznie, a spowodowane przez nią straty każdego roku sięgają 110-281 mln dolarów. Jak pisaliśmy w listopadzie ub.r., zawierając porozumienie na temat dyrektywy Rada UE i Parlament Europejski uwzględniły zaktualizowaną listę przestępstw oraz ustanowiły kary do 5% rocznego obrotu firmy lub 40 mln euro. Głosowanie zatwierdzające w Europarlamencie odbyło się 27 lutego br. – za nowym, bardziej restrykcyjnym prawem opowiedziało się wówczas 499 deputowanych.

Czytaj też: GIOŚ o walce z przestępczością środowiskową

Kara w wysokości co najmniej 5% obrotu

Przyjęte przepisy będą miały zastosowanie tylko do czynów popełnionych na obszarze Unii Europejskiej. Lista przestępstw zwiększyła się z 9 do 20, obejmując takie działania jak zabijanie przedstawicieli gatunków chronionych i handlowanie nimi, pogarszanie stanu siedlisk na obszarach chronionych, wprowadzanie do obrotu lub udostępnianie na rynku substancji mogących powodować znaczne szkody dla jakości powietrza, gleby i wody oraz grożących ludzkiemu zdrowiu i życiu, produkcja lub wprowadzanie do obrotu substancji zubażających warstwę ozonową czy fluorowanych gazów cieplarnianych albo pobór wód powierzchniowych i gruntowych w sposób, który może powodować znaczną szkodę dla ich stanu ekologicznego lub ilościowego. Dyrektywa wprowadza również kategorię przestępstwa kwalifikowanego, które zostało popełnione umyślnie, powodując zniszczenie lub nieodwracalną albo długotrwałą szkodę dla środowiska.

Na mocy dyrektywy umyślne przestępstwa prowadzące do ludzkiej śmierci będą karane co najmniej 10 latami pozbawienia wolności – państwa członkowskie w swoim ustawodawstwie mogą jednak zwiększyć ten wymiar. Maksymalna długość kary więzienia za przestępstwa kwalifikowane wyniesie 8 lat, natomiast za resztę przestępstw będzie groziło do pięciu lat pozbawienia wolności. Grzywny płacone przez firmy za najpoważniejsze przestępstwa będą wynosić co najmniej 5% globalnego obrotu lub 40 mln euro, za to w przypadku pozostałych – co najmniej 3% obrotu lub 24 mln euro. Państwa członkowskie mają ponadto zadbać o to, aby sprawcy przestępstw byli zobowiązani przywrócić środowisko do poprzedniego stanu lub inaczej naprawili wyrządzone mu szkody. Przestępcy mają też zostać wykluczeni z wszelkich form publicznego wsparcia, a ich zezwolenia powinny zostać unieważnione.

Kluczowa jest współpraca

Łukasz Ostas, radca prawny z zespołu GESSEL for Climate Kancelarii GESSEL, w rozmowie z Teraz Środowisko stawia tezę, że w walce z przestępczością środowiskową od wysokości kar ważniejsze jest ich skuteczne egzekwowanie. Nowa dyrektywa, którą ekspert uznaje za „krok w dobrym kierunku”, ma dostarczać przydatnych w takim egzekwowaniu narzędzi. – Jeśli chodzi o aspekt punitywny, polskie prawo już teraz zawiera dość ostre przepisy dotyczące przestępstw środowiskowych. Przykładowo, o pozbawieniu wolności od roku do dziesięciu lat za nielegalne składowanie odpadów mówi dziś art. 183 kodeksu karnego. Część sankcji przewidzianych w dyrektywie znajduje się już w naszym porządku prawnym, same kary jednak nie wystarczą, aby przepisy były egzekwowane. Ważną innowacją, którą w tym obszarze przewiduje dyrektywa, są obowiązkowe szkolenia dla sędziów, prokuratorów i policjantów, tak aby skuteczniej wykrywali przestępstwa, a także zobowiązanie do współpracy międzynarodowej m.in. z Interpolem czy z prokuraturami z innych państw członkowskich UE – wymienia Ostas.

Czytaj też: Ostrzejsze kary za przestępstwa przeciw środowisku. Co zatwierdził Sejm?

Ekspert odwołuje się do wymownego przykładu katastrofy odrzańskiej, w sprawie której wciąż trwa śledztwo prokuratury. – Mamy do czynienia z bardzo złożonym i skomplikowanym postępowaniem, które wymaga zasięgnięcia opinii biegłych z takich dziedzin jak hydrologia, klimatologia czy botanika. Narzędzia przewidziane w dyrektywie ułatwiłyby prokuraturze koordynowanie prac tych ekspertów, a także sięgnięcie po pomoc śledczych z sąsiednich państw regionu – tłumaczy nasz rozmówca, dodając, że podobna koordynacja jest potrzebna nie tylko w sprawach transgranicznych, ale również w tych o wymiarze ściśle krajowym. Spytany o optymalną formę transponowania dyrektywy do polskiego porządku prawnego, Ostas wskazuje m.in. na rolę zarządzeń wewnętrznych, kierowanych do sędziów, prokuratorów czy policjantów, którym towarzyszyłyby zwiększone budżety na szkolenia.

Odpowiedzialność karna zarządzających

– Widać już pierwsze jaskółki zmian. W styczniu br. zastępca prokuratora generalnego wydał zarządzenie wewnętrzne na temat efektywności działania prokuratur w zakresie stosowania odpowiedzialności wobec podmiotów zbiorowych. Takie zarządzenie, mające podnieść skuteczność w realizacji zapisów ustawy z 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, która miała ułatwić skazywanie osób decyzyjnych w przedsiębiorstwach odpowiedzialnych za przestępstwa, mogą pośrednio przyczynić się do wcielenia w życie dyrektywy. Ta bowiem kładzie nacisk na kwestię odpowiedzialności karnej zarządzających firmami – tłumaczy.

Poprzez rozszerzenie katalogu przestępstw dyrektywa pozwoli skuteczniej przeciwdziałać zjawiskom, które do tej pory nie były jednoznacznie ujęte w ustawodawstwie, sprawiając przez to kłopot dla wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania. – Kolejnym dobrym przykładem jest nielegalny handel drewnem, pozyskanym wskutek nielegalnej wycinki lasów. Obok nielegalnych składowisk odpadów to jeden z najpoważniejszych przejawów przestępczości środowiskowej, nie ma jednak na jego temat dokładnych statystyk, ponieważ przez brak przepisów o nielegalnym handlu trzeba było posiłkować się innymi przepisami. Dyrektywa powinna to zmienić – mówi Łukasz Ostas. Jak mówi ekspert, policyjne dane mówią o ok. kilkuset wszczynanych rocznie postępowaniach w sprawie wymienionych w kodeksie karnym przestępstw środowiskowych; potencjalnie powinno ich być jednak znacznie więcej – Polskie przepisy bywają obecnie niejasne, przez co prokuratorzy czy policjanci mogą nie zawsze być przekonani, czy mają do czynienia z przestępstwami i nie wszczynają postępowań. Doniesienia medialne pokazują jednak występowanie licznych problemów, które zostają dokładniej ujęte w dyrektywie. To zdecydowanie potrzebna zmiana – podsumowuje prawnik.

Szymon Majewski
Dziennikarz