Jak ocenić KPEiK? Instytut Reform opracowuje kryteria

© Anna

Kryteria oceny projektu najważniejszego dokumentu strategicznego wyznaczającego kierunek polityki energetyczno-klimatycznej przygotowano w Instytucie Reform. Przypomnijmy – 30 czerwca br. upływa termin obowiązkowego przedłożenia przez państwa członkowskie UE do Komisji Europejskiej (KE) zaktualizowanych Krajowych Planów w dziedzinie Energii i Klimatu (KPEiK; ang. National Energy and Climate Plans – NECPS). Wymóg składania dokumentu określa rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w sprawie klimatu z 11 grudnia 2018 r., a jego zakres tematyczny obejmuje redukcję emisji gazów cieplarnianych, poprawę efektywności energetycznej, bezpieczeństwo energetyczne, wewnętrzny rynek energii oraz badania naukowe, innowacje i konkurencyjność. Na łamach Teraz Środowisko szeroko omawialiśmy wstępną wersję projektu, którą Ministerstwo Klimatu i Środowiska przesłało do Komisji Europejskiej pod koniec lutego br.; zawiera ona tzw. scenariusz bazowy (ang. with existing measures – WEM) oparty na już wdrożonych i działających środkach i nie uwzględnia celu redukcyjnego z pakietu Fit for 55. Umożliwiło to zamknięcie przez KE procedury naruszeniowej wobec Polski, która dotyczyła naruszenia wcześniejszego terminu przedstawienia projektu dokumentu. Jak podczas śniadania prasowego 26 czerwca br. stwierdził prezes Instytutu Reform Aleksander Śniegocki, pomimo braku wskazania nowych działań i zobowiązań (które znajdą się w ostatecznym wariancie) wstępny projekt jest „znacznie bardziej czytelny” od pierwszej wersji KPEiK złożonej przez Polskę w 2019 r. i ma uporządkowaną strukturę bezpośrednio odwołującą się do zapisów rozporządzenia.

Czytaj też: Pandera: transformacja energetyczna w Polsce jest oddolna, ale potrzebuje sternika

Przełożyć na konkret

Co powinny zawierać zaktualizowane w 2024 r. Plany? Odpowiedź można poznać w wytycznych przedstawionych przez Komisję półtora rok temu. Kluczowe rekomendacje mówią o zwiększeniu ambitnych celów na rok 2030 w kierunku neutralności klimatycznej, uwzględnieniu odpowiedzi na kryzys energetyczny m.in. poprzez zapewnienie cenowej przystępności energii, a także zapewnienie sprawiedliwej i uczciwej transformacji. Przekładając to na konkret, chodzi m.in. o przyspieszenie wprowadzania do systemu energii ze źródeł odnawialnych i wodoru, przeciwdziałanie emisjom metanu, włączenie długoterminowego geologicznego składowania dwutlenku węgla, poprawa planowania w sektorze gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa czy uwzględnienie adaptacji do zmiany klimatu. Co istotne, Plany mają powstawać przy udziale społeczeństwa (czego wymaga konwencja z Aarhus), a pożądanym efektem jest również synergia z takimi instrumentami jak Krajowy Plan Odbudowy (KPO), Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, Społeczny Fundusz Klimatyczny (SFK), plany strategiczne Wspólnej Polityki Rolnej czy Polityka spójności. Prognozy zawarte w KPEIK-ach powinny sięgać co najmniej do 2040 r. (Komisja zachęca, by perspektywa wybiegała do połowy stulecia), zawierając m.in. oszacowanie związanych z transformacją potrzeb inwestycyjnych, finansowanych tak z publicznych, jak i prywatnych środków.

Czytaj też: Ponad 100 mld euro na zieloną transformację w latach 2021-2027. Jak działa polityka spójności

Konsultacje do sierpnia

Na spotkaniu z dziennikarzami eksperci Instytutu Reform podkreślali konieczną kompatybilność nowego KPEiK nie tylko z pakietem Fit for 55, ale i dążącym do wzmocnienia unijnej niezależności energetycznej programem REPowerEU. Do Planu będą musiały odnosić się też takie dokumenty jak nowa Polityka Energetyczna Polski do 2040 r., przygotowywana w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej Koncepcja Rozwoju Kraju 2050, a także, znajdujący się w rękach tego samego resortu, plan społeczno-klimatyczny (niezbędny warunek otrzymania wsparcia ze SFK). Do tego samego grona zalicza się Krajowy Plan Renowacji Budynków. Nowy KPEiK to także konkretne źródła finansowania; oprócz środków z SFK czy Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oraz inwestycji z KPO, należą do nich Fundusz Modernizacyjny, fundusze strukturalne oraz dochody z systemów ETS1 i ETS2.

Harmonogram prac nad Planem wynika z regulacji unijnych. Orientacyjna kolejność działań w scenariuszu bazowym zakłada uzgodnienia międzyresortowe w pierwszej połowie lipca, konsultacje publiczne do pierwszej połowy sierpnia, a następnie uwzględnienie uwag i wysłanie dokumentu Komisji Europejskiej we wrześniu. Eksperci omówili też wariant opóźnienia Planu, w którym konsultacje międzyresortowe prawdopodobnie doprowadzą do jego osłabienia, a także – skrajną – opcję blokady, wywołaną brakiem konsensusu co do kierunku i tempa transformacji, za to skazującą Polskę na narastający konflikt z KE. Dodatkowo, poza konsultacjami nt. KPEiK-u, rozporządzenie z 11 grudnia 2018 r., obliguje nas do przeprowadzenia tzw. wielopoziomowego dialogu w dziedzinie klimatu i energii, którego zakres wykracza poza Plan.

Wskazówki w ocenie

Zgodnie z propozycjami Instytutu Reform⁽¹⁾, po ujrzeniu światła dziennego KPEiK będzie mógł być oceniany według kryteriów, które odnoszą się do działań przekrojowych, sektorowych i systemowych, a także do funduszy i mechanizmów finansowych. Kryteria związane z działaniami przekrojowymi dotyczą ogólnych założeń Europejskiego Zielonego Ładu oraz unijnego prawa klimatycznego, opłat za emisje (w tym CBAM), rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego, celów OZE, dyrektywy ws. efektywności energetycznej czy dywersyfikacji dostaw gazu. W kryteriach oceny działań sektorowych znajdziemy cele z zakresu ciepłownictwa, przemysłu, budynków, transportu czy użytkowania gruntów i rolnictwa; z kolei w obszarze działań systemowych pod lupę brane są kwestie z zakresu paliw odnawialnych i elektryfikacji. Kryteria oceny działań finansowych mają pomóc oszacować spójność KPEiK z KPO, integrację Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji czy uwzględnić wygaszanie darmowych uprawnień do emisji w ramach systemu ETS.

Szymon Majewski
Dziennikarz