29,8% OZE w końcowym zużyciu energii brutto w 2030 r. Omawiamy projekt aktualizacji KPEiK

© Ben

Opisany jako „wersja wstępna” projekt jest datowany na 29 lutego br.⁽¹⁾ Jak informuje ministerstwo: w dokumencie, który ma nadać kierunek polskiej transformacji energetyczno-klimatycznej, wpływając na średnioterminową politykę kraju, uwzględniono scenariusz bazowy (ang. with existing measures – WEM). Opiera się on na już wdrożonych i działających instrumentach i nie uwzględnia unijnego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55% w stosunku do roku 1990. Rozwiązania prowadzące do tego celu zostaną omówione w scenariuszu ambitnym (ang. with additional measures – WAM), nad którym resort jeszcze pracuje. Docelowy dokument z oboma wariantami zostanie przedstawiony do konsultacji publicznych i uzgodnień sektorowych, a jego finalizację przewiduje się na przełom II i III kwartału br. Obecna częściowa aktualizacja KPEiK ma być niezbędna dla zakończenia procedury naruszeniowej uruchomionej przez Komisję Europejską wobec Polski w związku z poczynionym przez nasz kraj opóźnieniem; aktualizacja obecnego KPEiK powinna zostać przedstawiona KE do 30 czerwca 2023 r.

Czytaj też: KE zaleca 90% redukcji emisji do 2040 r. MKiŚ mówi o małej przestrzeni do nowych zobowiązań

W sektorach objętych ETS redukcja o 38%

Jak stwierdza MKiŚ, Krajowy Plan musi uwzględniać takie cele jak bezpieczeństwo energetyczne, efektywność energetyczna, konkurencyjność gospodarki, zmniejszenie oddziaływania na środowisko, a także zapewnienie konsumentom „stabilnych dostaw energii po akceptowalnych celach”. Resort zwraca również uwagę na sprawiedliwy charakter transformacji, które pozwoli na dostosowanie się do zmian przez poszczególne sektory, regiony i pracowników. Założenia, cele oraz polityki obszarowe wymienione w dokumencie odnoszą się do wymienionych w unijnym rozporządzeniu nr 2018/1999 tzw. pięciu wymiarów unii energetycznej UE; obniżenia emisyjności, efektywności energetycznej, bezpieczeństwa energetycznego, wewnątrzunijnego rynku energii wraz ze społecznym wymiarem transformacji oraz badań naukowych, innowacyjności i konkurencyjności. Według dokumentu Polska może do 2030 r. zredukować emisje GHG o 35% w stosunku do 1990 r. – do poziomu ok. 288 mln ton. ekw. CO₂ (ministerstwo zastrzega przy tym, ze „szacunki nie mają charakteru celu”). W sektorach objętych systemem EU ETS obniżenie emisji w stosunku do 2005 r. może sięgnąć 38% (do ok. 130 mln ton). Na podstawie unijnego rozporządzenia 2023/857 pozostałe sektory mają zostać objęte „wspólnym wysiłkiem redukcyjnym”, który dla Polski wyznaczono na poziomie 17,7% w stosunku do 2005 r. Z lektury proponowanej aktualizacji KPEiK dowiadujemy się, że Polska ocenia ten cel jako przerastający jej możliwości, wyznaczając w zamian cel redukcji w sektorach non-ETS o 14,1% w stosunku do 2005 r. (z 192,5 mln ton do 165,3 mln ton).

Czytaj też: Temat Miesiąca: Efektywność energetyczna

50,1% OZE w elektroenergetyce

Jeśli chodzi o wzrost udziału OZE, Polska deklaruje 29,8% udziału źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r. Ma być to wkład w realizację nowego unijnego celu na koniec dekady (z dyrektywy RED III) obejmujący łączne zużycie OZE w elektroenergetyce, ciepłownictwie, chłodnictwie i transporcie. „Biorąc pod uwagę, że w 2022 r. udział OZE w finalnym zużyciu energii brutto wynosił 16,9%, realizacja ww. celu do 2030 r. będzie wymagała podjęcia dodatkowych wysiłków oraz realizacji działań w sposób zdeterminowany i konsekwentny” – czytamy. Na deklarowane 29,8% ma się złożyć 50,1% (8,3 Mtoe) udziału OZE w elektroenergetyce, 32,1% (10,3 Mtoe) w ciepłownictwie i chłodnictwie oraz 17,7% (2,5 Mtoe) w transporcie. Ostatni z celów MKiŚ ocenia jako najtrudniejszy do realizacji. Największą rolę w realizacji całkowitego celu dot. OZE ma odgrywać energia pochodząca z biomasy stałej, przy czym „dążyć się będzie do systematycznego zwiększania roli innych OZE”.

Czytaj też: Inwestycje w OZE z przyspieszeniem. Jak wdrożyć narzędzie z dyrektywy RED III

Redukcja emisji w sektorze elektroenergetycznym jest prognozowana na 46% w stosunku do poziomu z 2005 r., a dynamiczny rozwój fotowoltaiki i energii wiatrowej oraz inwestycje w infrastrukturę liniową znacząco podnoszą zakładany udział OZE w porównaniu do prognoz z KPEiK z 2019 r. Przyrost produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych mamy zawdzięczać przede wszystkim elektrowniom wiatrowym na lądzie o mocy zainstalowanej ok. 15,8 GW, elektrowniom słonecznym (o mocy ok .29,3 GW) oraz elektrowniom wiatrowym na morzu (o mocy ok, 5,9 GW), a w dalszej kolejności – elektrowniom na biomasę, biogaz, biometan i hydroelektrowniom. Aktualizacja KPEiK zakłada także sukcesywne odchodzenie od energetyki opartej o węgiel kamienny i brunatny przy zastępowaniu ich w okresie przejściowym przez mniej emisyjne jednostki gazowe. Zastąpi je wdrażana w latach 2030-2035 energetyka jądrowa. Ministerstwo pisze o „zazielenianiu” ciepłownictwa, m.in. poprzez wspólne wykorzystanie fotowoltaiki, pomp ciepła i ciepła sieciowego, a także geotermię, biomasę, biometan i ciepło odpadowe (których dostępność jest zróżnicowana lokalnie). Wsparciem mogą być także technologie łączące gaz ziemny z wodorem. Zapisane w dyrektywie RED III zobowiązanie do zwiększenia udziału OZE, ciepła i chłodu odpadowego w systemach ciepłowniczych i chłodniczych o ok. 2,2 pp. rocznie w latach 2021-2030 zostało ocenione jako „bardzo trudne do zrealizowania”. Priorytetowo ma zostać potraktowane wycofanie węgla z ogrzewnictwa indywidualnego gospodarstw domowych.

Czytaj też: Dekarbonizacja w 11 lat. Co rekomenduje Rada BEiK

Niskie szacunki dla transportu i sektora gruntów

Zakładany w RED III udział OZE w transporcie na poziomie 29% w końcowym zużyciu energii został oceniony przez MKiŚ jako „niemożliwy do osiągnięcia” w Polsce i „niezwykle trudny” w większości państw UE. Udział zaawansowanych biopaliw, biogazu i odnawialnego wodoru prognozuje się na ok. 1% w 2025 r. i ok. 3,5% w 2030 r. Liczba zarejestrowanych pojazdów elektrycznych i hybrydowych typu plug-in w 2030 r. może sięgnąć ponad 1,46 mln, natomiast napędzanych wodorem – ok. 6 tys (ponad 800 z tej sumy mają stanowić autobusy wodorowe). W celu wsparcia dekarbonizacji transportu samochodowego funkcjonuje obowiązek zapewnienia minimalnego udziału nisko- i zeroemisyjnych pojazdów w pulach objętych zamówieniami publicznymi. Celowi będzie sprzyjać również rozwój ogólnodostępnej infrastruktury ładowania. Działania dekarbonizacyjne będą też podjęte w transporcie kolejowym, żegludze śródlądowej, transporcie morskim oraz w transporcie lotniczym.

Według przedstawionych w projekcie aktualizacji KPEiK prognoz na temat redukcji emisji w przemyśle, do 2030 r. Polska może zmniejszyć je o 9% w stosunku do poziomu z 1990 r. (ministerstwo zaznacza przy tym, że „realizacja celów RED III w przemyśle będzie bardzo trudna dla większości państw członkowskich UE”). Mogą w niej pomóc technologie wychwytu i składowania CO₂. W celu rozwoju przemysłowego zastosowania wodoru Polska ma wspierać doliny wodorowe budujące odpowiednie łańcuchy wartości. Co do rolnictwa, które odpowiada za ok. 8,5% krajowej emisji gazów cieplarnianych, w 2030 r. emisje z tego sektora mają osiągnąć wartość ok. 35 tys. kt ekw. CO₂; niewiele więcej niż w 2005 r., kiedy wynosiły 32 tys. kt ekw. CO₂. Działania redukcyjne są podejmowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. MKiŚ nie przewiduje znaczącej roli w redukcji emisji dla sektora LULUCF (użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa), co ma wynikać m.in. ze starzenia się drzewostanów. „Wstępne szacunki wskazują, że pochłanianie gazów cieplarnianych w 2030 r. może wynieść ok. 6,8 mln t. ekw. CO₂” – czytamy w części projektu dotyczącej tego sektora.

Priorytet dla termomodernizacji

Ministerstwo deklaruje działania na rzecz podniesienia jakości powietrza, dążenia do poprawy jakości wód oraz wdrażanie rozwiązań z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym. Polska podejmie się też adaptacji do zmian klimatu, zwiększając m.in. odporność sektora energetycznego na ekstremalne zjawiska pogodowe czy dostosowując do zmian produkcję rolną. Ważną kwestią, którą porusza projekt aktualizacji, jest też poprawa efektywności energetycznej. Finalne zużycie energii do 2030 r. ma domyślnie zostać zmniejszone o 12,8% (8,6 Mtoe) w porównaniu do prognoz PRIMES2020, a więc bardziej niż przewiduje to dyrektywa o efektywności energetycznej mówiąca o co najmniej 11,7%. Posłuży temu m.in. system świadectw efektywności energetycznej. Polska ma także rozwijać niskoemisyjne budownictwo, przy wyznaczonym celu 7,5 mln termomodernizacji do roku 2050 (236 tys. budynków do 2030 r.). „Wycofanie węgla z gospodarstw domowych i termomodernizacja to jeden z głównych priorytetów Polski” – deklaruje MKiŚ. Celem naszego państwa według projektu aktualizacji KPEiK jest też trwałe zapewnienie suwerenności energetycznej m.in. dzięki zachowaniu „ograniczonego poziomu zależności importowej” i dywersyfikacji struktury wytwarzania energii. Do 2030 r. mają zostać zapewnione co najmniej pięcioletnie dostawy paliwa do przyszłej elektrowni jądrowej. Aby zapewnić dostęp do odnawialnego wodoru, dojdzie do aktualizacji Polskiej Strategii Wodorowej do roku 2030 z perspektywą do roku 2040.

Magazyny energii

Ministerstwo chce ograniczyć ryzyko wystąpienia ograniczeń dostaw energii elektrycznej, zwiększyć udział rozproszonych odnawialnych źródeł wytwórczych i rozbudować sieć przesyłową oraz dystrybucyjną. Do 2030 r. przewidywane jest zwiększenie przepustowości połączeń transgranicznych, utrzymana ma być także sprawna infrastruktura gazowa. Dalszym wsparciem ma cieszyć się energetyka prosumencka; co istotne, połączona z magazynami energii. Skala ubóstwa energetycznego według przedstawionych szacunków zostanie ustabilizowana na poziomie nie wyższym niż 11% w 2030 r. i 7% w roku 2040. Odpowiednia pomoc zostanie skierowana do przechodzących transformację regionów węglowych. Odnosząc się do potrzeby zwiększania innowacyjności, Polska w projekcie aktualizacji KPEiK wyznacza cel zwiększenia nakładów na badania naukowe do 2,5% PKB do 2030 r. Rozwijane projekty będą dotyczyć m.in. dążeń do neutralności klimatycznej w przemyśle, efektywności energetycznej, magazynowania energii, inteligentnych sieci energetycznych, energetyki jądrowej czy technologii wodorowych. Projekt aktualizacji wymienia konkretne działania wdrażające wszystkie pięć wymiarów unii energetycznej, takie jak uczestnictwo w systemie EU ETS, system świadectw pochodzenia OZE, kontrakty różnicowe dla wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych, programy priorytetowe NFOŚiGW, utworzenie stref czystego transportu w miastach, rozwój infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych, wsparcie rozwoju biogazowni rolniczych, interwencje leśne i zadrzewieniowe w ramach WPR, badania i projekty w zakresie technologii CCUS, wykorzystanie Funduszu Modernizacyjnego czy rozwój linii przesyłowych.

Szymon Majewski
Dziennikarz