World Energy Outlook 2023: Świat energii pozostaje niestabilny. Kluczem poprawa bezpieczeństwa energetycznego

© yelantsevv

World Energy Outlook 2023⁽¹⁾ pomaga m.in. decydentom w kreowaniu polityk energetyczno-klimatycznych oraz inwestorom w podejmowaniu decyzji. Analiza nie przedstawia jednej wizji przyszłości. Zamiast tego bada różne scenariusze, które odzwierciedlają obecne rzeczywiste warunki i punkty wyjścia. Jedne z nich - scenariusz Stated Policies (STEPS) - przedstawia perspektywę opartą na najnowszych decyzjach podjętych w krajach w ramach polityki energetycznej, klimatycznej i powiązanej polityce przemysłowej.

Jak czytamy w opracowaniu, transformacja energetyczna postępuje. Niektóre z bezpośrednich presji związanych z globalnym kryzysem energetycznym złagodniały, jednak rynki energii, geopolityka i globalna gospodarka są w dalszym stopniu niestabilne. Ciągłym walkom na Ukrainie ponad rok po inwazji Rosji towarzyszy obecnie ryzyko przedłużającego się konfliktu na Bliskim Wschodzie. Nastroje makroekonomiczne są negatywne z nieustępującą inflacją, wyższymi kosztami finansowania zewnętrznego i podwyższonym poziomem zadłużenia. Pozytywne trendy w zakresie poprawy dostępu do energii elektrycznej i bezemisyjnego przygotowywania posiłków uległy spowolnieniu lub nawet odwróceniu w niektórych krajach – wskazuje IEA.

Aby osiągnąć cele scenariusza zerowej emisji netto do 2050 r. (NZE), który ogranicza globalne ocieplenie do 1,5°C, nadal wymagany jest znaczny dodatkowy postęp technologiczny.

Nadzieje daje fotowoltaika i pojazdy elektryczne

Duże nadzieje na przyszłość – w ocenie IEA – daje pojawienie się nowej gospodarki opartej na zeroemisyjnych technologiach, w czołówce której uplasowała się fotowoltaika i pojazdy elektryczne (EV). Inwestycje w technologie bezemisyjnej energii wzrosły o 40% od 2020 r. Coraz częściej inwestorzy podejmują działania nie tylko ze względu na politykę klimatyczną, ale też opłacalność inwestycyjną w sektorze OZE. Nie wszystkie czyste technologie dobrze prosperują, a niektóre łańcuchy dostaw, zwłaszcza w przypadku energetyki wiatrowej, znajdują się pod presją kosztową (np. na skutek rosnących cen stali).

W perspektywie 2030 r. OZE będą odpowiadały za ok. 80% przyrostu nowych mocy wytwórczych, a połowę tego udziału będzie stanowiła tylko fotowoltaika. IEA wskazuje, że branża PV wykorzystuje to jednak tylko ułamek światowego potencjału. Energetyka słoneczna stała się ważnym globalnym przemysłem. Istnieje jednak znaczne pole do dalszego wzrostu, biorąc pod uwagę plany produkcyjne i konkurencyjność technologii. Do końca dekady świat może uzyskać zdolność produkcyjną dla ponad 1200 GW modułów PV rocznie. Jednak w scenariuszu STEPS w 2030 r. na całym świecie wdrożonych zostanie tylko 500 GW. Wykorzystanie 70% przewidywanej zdolności produkcyjnej fotowoltaiki doprowadziłoby wdrożenie do poziomów przewidywanych w scenariuszu net-zero.

Duża rola polityk i systemów wsparcia

Dużą rolę odgrywają dążenia decydentów politycznych oraz systemy wsparcia wdrażania określonych technologii. W dużej mierze dzięki ustawie o redukcji inflacji w Stanach Zjednoczonych (ang. Inflation Reduction Act) agencja przewiduje, że w 2030 r. 50% nowo rejestrowanych samochodów w USA będzie miało napęd elektryczny. Dwa lata temu analogiczny wskaźnik w World Energy Outlook 2021 wynosił zaledwie 12%. W Unii Europejskiej (UE) w 2030 r. instalacje pomp ciepła osiągną dwie trzecie poziomu wymaganego w scenariuszu net zero (cel osiągnięcia neutralności klimatycznej – przyp. red.), w porównaniu z jedną trzecią prognozowaną dwa lata temu. W Chinach prognozowane przyrosty fotowoltaiki i morskiej energetyki wiatrowej do 2030 r. są obecnie trzykrotnie wyższe niż wcześniej wskazywała IEA. Perspektywy dla energetyki jądrowej również uległy poprawie na wiodących rynkach, w szczególności na skutek przedłużenia żywotności istniejących reaktorów jądrowych w krajach, takich jak Japonia, Korea i Stany Zjednoczone.

Chociaż popyt na paliwa kopalne był w ostatnich latach silny, pojawiają się oznaki zmiany kierunku. Wraz z wdrażaniem niskoemisyjnych alternatyw tempo, w jakim nowe aktywa wykorzystujące paliwa kopalne są dodawane do systemu energetycznego, uległo spowolnieniu. Sprzedaż pojazdów z silnikami spalinowymi jest znacznie poniżej poziomu sprzed pandemii COVID-19. W sektorze energii elektrycznej liczba elektrowni węglowych i opalanych gazem ziemnym na całym świecie spadła co najmniej o połowę w stosunku do wcześniejszych szczytów. Sprzedaż domowych kotłów gazowych wykazuje tendencję spadkową i jest obecnie przewyższana sprzedażą pomp ciepła w wielu krajach w Europie i Stanach Zjednoczonych – czytamy.

Samo ograniczenie wydatków na ropę i gaz nie wprowadzi świata na ścieżkę scenariusza net-zero. Kluczem do uporządkowanej transformacji jest wielobszarowe zwiększenie inwestycji.

Dominacja azjatycka

Chiny odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu globalnych trendów energetycznych, jednak wpływ ten ewoluuje wraz ze spowolnieniem gospodarki krajowej tego państwa, a także wraz ze wzrostem zużycia bezemisyjnej energii.

Oczekuje się, że globalna populacja wzrośnie o około 1,7 miliarda do 2050 r., z czego prawie całość zostanie dodana do obszarów miejskich w Azji i Afryce. Indie są największym na świecie źródłem wzrostu zapotrzebowania na energię, wyprzedzając Azję Południowo-Wschodnią i Afrykę. Znalezienie i sfinansowanie niskoemisyjnych sposobów na zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania na energię w tych gospodarkach jest kluczowym czynnikiem decydującym o tempie, w jakim globalne zużycie paliw kopalnych ostatecznie spadnie. Elektryfikacja, poprawa efektywności i przejście na paliwa o niższej lub zerowej emisji dwutlenku węgla (CO₂) są kluczowymi dźwigniami rozwojowymi dla gospodarek wschodzących i rozwijających się.

Globalny kryzys energetyczny nie był kryzysem „bezemisyjnej energetyki”, ale skupił uwagę na znaczeniu zapewnienia szybkiej, skoncentrowanej na ludziach i uporządkowanej transformacji.

"Wyróżniają się trzy powiązane ze sobą kwestie: zagrożenia dla przystępności cenowej, bezpieczeństwa energii elektrycznej i odporności łańcuchów dostaw czystej energii. Ochrona konsumentów przed niestabilnymi cenami paliw w 2022 r. kosztowała rządy 900 mld dolarów w ramach wsparcia kryzysowego" – czytamy.

Łańcuchy dostaw

Dywersyfikacja i innowacje to najlepsze strategie zarządzania zależnościami w łańcuchu dostaw czystych technologii energetycznych i kluczowych minerałów. Na całym świecie rosną inwestycje w poszukiwania i produkcję minerałów krytycznych, takich jak lit, kobalt, nikiel i pierwiastki ziem rzadkich, ale udział trzech największych producentów w 2022 r. albo nie ulegnie zmianie, albo wzrośnie w porównaniu z poziomami z 2019 r. Nasze śledzenie ogłoszonych projektów sugeruje, że poziomy koncentracji w 2030 r. pozostaną wysokie, zwłaszcza w przypadku operacji rafinacji i przetwarzania. Chiny posiadają połowę planowanych zakładów chemicznych litu, a Indonezja stanowi prawie 90% planowanych zakładów rafinacji niklu. Oprócz inwestycji w zdywersyfikowane dostawy polityka zachęcająca do innowacji, zastępowania minerałów i recyklingu może złagodzić trendy po stronie popytu i złagodzić presję rynkową. Są to kluczowe elementy bezpieczeństwa materiałów krytycznych.

Żaden kraj nie jest energetyczną wyspą i żaden nie jest odizolowany od zagrożeń związanych ze zmianami klimatu. Perspektywy bezpieczeństwa energetycznego będą również wyglądać niepokojąco, jeśli utracimy korzyści płynące z wzajemnie połączonych i dobrze funkcjonujących rynków energii, aby przetrwać nieoczekiwane wstrząsy – przekonuje agencja.

Patrycja Rapacka
Redaktor