Pies i jego ogon

Dr Wojciech Szymalski
prezes Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju © Prawa zastrzeżone

Polityka klimatyczna w Polsce waha się niczym ta pchła. Do 2015, a nawet do 2018 roku, wydawało się, że siedzimy mocno na psim karku.

Jak się siedzi na ogonie?

Odnawialne źródła energii rosły prawie lawinowo,  wciąż poprawiała się efektywność energetyczna w spektrum całej gospodarki. Ruszyliśmy nawet z kopyta z ekologicznym transportem – głównie samochodami elektrycznymi. W miastach intensywnie zaczęto rozmawiać o przystosowaniu do ekstremalnych warunków pogodowych. A potem nastąpiło wahnięcie w drugą stronę i wszystko stanęło. Wynikiem tego w 2022 roku nasze emisje gazów cieplarnianych wróciły do poziomów sprzed 2016 roku⁽¹⁾.

Nieco podobnie kształtowały się nastroje społeczne, a ich wahania są nawet bardziej widoczne. Do 2015 roku świadomość klimatyczna Polaków była stabilna, aby w 2017 roku gwałtownie tąpnąć. Potem znów staliśmy się awangardą wzrostu świadomości klimatycznej, bo do 2019 roku poprawiła się⁽²⁾ ona prawie dwukrotnie. Następnie jednak wpadliśmy w pesymizm i przez dwa kolejne badania Eurobarometru zmiany klimatu stawały się dla nas coraz mniej ważnym problemem. Powróciliśmy w 2023 roku⁽³⁾ ze swoim nastawieniem wobec zmian klimatu właściwie do najniższych notowanych poziomów.

Inna wariacją na temat polityki klimatycznej są ceny energii. Energii w różnej postaci. Faktycznie - aż do 2015 roku mieliśmy do czynienia z właściwie stałym długoletnim wzrostem cen paliw transportowych⁽⁴⁾. Jednak po 2015 roku ceny te nigdy nie wróciły – mimo wszystkich innych zawirowań – do najwyższych poziomów z 2014 czy 2015 roku. Podobnie zachowywały się ceny paliw, z których uzyskujemy ciepło⁽⁵⁾. Wzrost ich cen zauważalny jest także w ostatnich 3 latach. Natomiast od 2018 roku rozpoczął się pochód cen energii elektrycznej⁽⁶⁾, która w ciągu pięciu lat podrożała według statystyk URE aż 4-krotnie.

Skąd się tam wzięliśmy?

Zaryzykuję stwierdzenie, że wszystkie wyżej wymienione wskaźniki polityki klimatycznej w Polsce mają jedną przyczynę. Siedzimy na ogonie polityki klimatycznej. A znajdujemy się tam dlatego, że jesteśmy jednym z tych krajów, które posiadają wciąż duże rezerwy paliw kopalnych w swojej ziemi. Owszem, rezerwy te są coraz trudniejsze do wykorzystania i coraz mniejsze, ale skutecznie blokują nasze możliwości działania - sposób myślenia, bo wciąż możemy sięgnąć głębiej i nasze ruchy, bo zajmują nasze zasoby ludzkie i finansowe, które moglibyśmy wykorzystać na cele transformacji. W efekcie blokują nasze decyzje, co powoduje, że wciąż wahamy się na ogonie.

Skutkuje to brakiem stabilnej i długofalowej wizji⁽⁷⁾ transformacji energetycznej i klimatycznej naszego kraju. Brakiem Długoterminowej Strategii Klimatycznej do roku 2050. Obecnie to także brak Planu Energii i Klimatu do roku 2030, który pokazałby jak będziemy nawigować, zanim dotrzemy do 2050 roku. Brak takiego planu powstrzymuje wszystkich od działania. Firmy na polskim rynku nie wiedzą jak mają działać. Takiej świadomości nie posiadają też samorządy, a nawet jeśli jest inaczej, to pewnych rzeczy nie zrobią, bo blokuje ich brak decyzji na poziomie kraju. W niewiedzy tkwią także obywatele, choć na pewno skrzętnie wykorzystają każdą złotówkę z dotacji na cele ekologiczne.

Rzut oka na głowę

Chyba dlatego z taką zawiścią spoglądamy w kierunku Unii Europejskiej. Tam polityka klimatyczna została ustalona i ma rangę rozporządzenia⁽⁸⁾. Do 2050 roku nakreślono cel – tzw. neutralność klimatyczną. To taki stan, w którym każda wyemitowana jednostka gazów cieplarnianych będzie mogła być uznana za nieszkodliwą dla zmian klimatu, ponieważ pochłoną ją naturalne procesy wychwytywania dwutlenku węgla z powietrza i jego długoterminowego magazynowania w swoich strukturach, np.: glebie, skałach, drewnie. Do 2030 roku uchwalono cel pod nazwą Fit for 55%⁽⁹⁾, czyli redukcję emisji gazów cieplarnianych o 55%. Tego celu właściwie nikt nie kwestionuje, ale w burzliwej dyskusji wykuwają się akty prawne, które ustalają narzędzia jego osiągnięcia. Teraz Komisja Europejska zaproponowała cel redukcji emisji na 2040 rok.

Propozycja ta padła⁽¹⁰⁾ w piątek 12 lutego 2024. Jest wynikiem konsultacji Komisji Europejskiej z ekspertami zrzeszonymi w Europejskiej Eksperckiej Radzie Doradczej ds. zmian klimatu. To również wynik analiz kilku możliwych scenariuszy⁽¹¹⁾ redukcji tej emisji po względem wpływu na gospodarkę, społeczeństwo i możliwości finansowe, a także efekt konsultacji ze społeczeństwem⁽¹²⁾ prowadzonych w formie zbierania opinii elektronicznych od obywateli o organizacji społecznych w kwietniu, maju i czerwcu 2023 roku. Warto wiedzieć, że Komisja Europejska nie przyjęła w tych konsultacjach wyłącznie stanowiska progresywnych organizacji ekologicznych⁽¹³⁾, które powszechnie na tę decyzję utyskują⁽¹⁴⁾. Zatem jest to decyzja mająca oparcie w pewnych faktach naukowych oraz politycznych.

Warto pamiętać, że jest to propozycja. Nie została ona jeszcze formalnie zatwierdzona. Zanim do tego dojdzie, w tej sprawie wypowie się Parlament Europejski, czyli bezpośredni przedstawiciele społeczeństwa. Wypowie się także Rada Europejska, czyli przedstawiciele poszczególnych rządów krajów europejskich, w sumie także pośrednio wybrani przez ich obywateli. Możliwe, że w wyniku ich głosów decyzja ta zostanie jeszcze zmieniona. Zwłaszcza, że po drodze czekają Unię Europejską wybory nowego parlamentu i nowej Komisji Europejskiej. Niezależnie jednak od tych wyborów, jakaś decyzja na pewno zapadnie.

Obecna Komisja Europejska zaproponowała cel redukcji emisji o 90% netto w stosunku do roku 1990, czyli z uwzględnieniem pochłaniania gazów cieplarnianych przez procesy przyrodnicze. To praktyce oznacza redukcję emisji tylko o ok. 86%, jeśli nie uwzględnimy tych zdolności do pochłaniania. To cel większy o 31% niż ten postawiony na rok 2030. Oznacza to także, że w okresie od 2040 do 2050 r. zostanie do zredukowania prawdopodobnie już tylko 10-15% emisji, aby osiągnąć neutralność klimatyczną. Możliwe, że będzie to już tylko przyjemny oddech po długiej walce, choć często okazuje się, że te ostatnie kilka kroków to straszliwa męka. Całkiem jak wahanie się na ogonie.

Znowu w tyle?

Wróćmy w tym miejscu do Polski. Czy opłaca nam się wahanie na ogonie? To właśnie to wahanie przez ostatnie 8 lat zastopowało rozwój odnawialnych źródeł energii, które są według obecnych danych najtańszymi źródłami energii w systemie energetycznym. Czym więcej czystej energii w systemie, tym mniejsze jej ceny dla każdego z nas. Czym mniejsze ceny energii, tym zapewne więcej optymizmu dla polityki klimatycznej wśród obywateli. Na pewno wzmocniłaby go pewność, że wiemy dokąd zmierzamy przedstawiona w wiarygodnej polityce, dającej stabilną wizję na dłuższy czas. Jeśli za tą polityką pójdą wiarygodne rozwiązania, to przesuniemy się z ogona na głowę.

A do tej głowy nam naprawdę blisko. Mimo spadku postrzegania przez Polaków zmian klimatu jako głównego problemu świata,  w 2023 roku byliśmy znacznie bardziej optymistyczni⁽¹⁵⁾ wobec rozwiązań związanych z polityką klimatyczną niż przeciętny Europejczyk. Znacznie częściej uważamy, że należy ograniczyć eksport paliw kopalnych spoza Unii Europejskiej. Bardziej popieramy adaptację do niekorzystnych skutków zmian klimatu. Więcej z nas uważa, że lepiej inwestować w ograniczanie zmiany klimatu, niż ponosić koszty jej skutków. Jesteśmy nastawieni bardziej bardziej pozytywnie do tego, że działania proklimatyczne będą innowacyjne i poprawią konkurencyjność naszej gospodarki.

Uważajmy, bo już za chwilę pies może ugryźć się w ogon. To będzie czas na skok do przodu. Może właśnie to na myśli miała Urszula Zielińska w swoich niedawnych wypowiedziach⁽¹⁶⁾ na forum Unii Europejskiej?

Dr Wojciech Szymalski

Poglądy zawarte w materiale są osobistą opinią autora i niekoniecznie muszą odzwierciedlać poglądy Redakcji i Wydawcy.