Lokalne re-butiki w rekomendacjach dla gmin. MKiŚ radzi jak zbierać odpady tekstylne

© Szymon Majewski

Selektywna zbiórka odpadów tekstylnych, obejmująca m.in. zużytą odzież i obuwie, ale również koce, pościele, zasłony, obrusy czy dywany,  obowiązuje od początku 2025 roku. Wejście w życie przepisów narzucających nowe zadania gminom jest efektem wdrożenia przyjętej w 2018 r. rewizji ramowej dyrektywy odpadowej. Przyjmowanie odpadów od mieszkańców ma się odbywać przede wszystkim w prowadzonych przez samorządy Punktach Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK-ów); każda gmina musi zapewnić co najmniej jedno takie miejsce na swoim obszarze. Czy da się zrobić coś więcej poza ustawowym minimum? Propozycjami w tym zakresie 13 stycznia br. na konferencji prasowej podzieliła się wiceministra klimatu i środowiska Anita Sowińska. – Odpady tekstylne, których nie zebrano selektywnie, w najlepszym razie trafiają do czarnego pojemnika na odpady zmieszane, dalej kończąc na składowiskach lub służąc do odzysku energii. Zdarza się również, że zalegają w lasach albo są spalane w absolutnie do tego nieprzystosowanych piecach, powodując zwiększenie smogu. To zwykłe marnotrawstwo cennych surowców; stąd obowiązujący od 1 stycznia br. wymóg selektywnej zbiórki – przypomniała przedstawicielka Ministerstwa Klimatu i Środowiska (MKiŚ). Sugestie wyjścia poza wymóg zagwarantowania jednego PSZOK w celu zwiększenia efektywności zbiórki tej frakcji odpadów przedstawiono w piśmie nt. dobrych praktyk, które resort wystosował do wszystkich 2,5 tysiąca gmin w Polsce.

Czytaj też: Ponowne użycie tekstyliów jest możliwe. Garść wskazówek przed selektywną zbiórką

Zbiórka door to door i re-butiki

Wymienione praktyki, po które mogą dobrowolnie sięgnąć samorządy, to m.in. tzw. zbiórka workowa w systemie „door to door”, a więc oparta na pozyskiwaniu odpadów bezpośrednio od mieszkańców. Poza tym w miastach mogłyby pojawiać się specjalne kontenery na zużyte tekstylia; gminy mają też możliwość angażowania się w różnego rodzaju akcje charytatywne polegające na zbieraniu przedmiotów nadających się do ponownego użycia. – Zbiórka door to door już dziś ma miejsce w wielu gminach w przypadku odpadów elektrycznych i elektronicznych. Mieszkańcy są informowani o przeprowadzeniu zbiórki raz na kilka miesięcy lub raz na pół roku i mogą wystawić zapakowane tekstylia, które odbierze odpowiednia firma. Taki system działa już np. w Częstochowie – wskazała Sowińska. Kolejnym z sugerowanych rozwiązań jest tworzenie tzw. gminnych re-butików; miejsc, w których mieszkańcy będą mogli oddawać używane tekstylia, które znajdą nowe życie. Jak dodała wiceministra, punkty tego typu powstały do tej pory m.in. w Opolu oraz Izabelinie. – Zachęcamy gminy również do współpracy z firmami i stowarzyszeniami stosującymi innowacyjne formy recyklingu. To m.in. tworzenie z odpadów tekstylnych materiałów izolacyjnych, legowisk dla zwierząt, kompozytów używanych w architekturze ogrodowej czy czyściwa przemysłowego – kontynuowała Sowińska, mówiąc dalej o edukowaniu mieszkańców oraz organizacji giełd wymiany ubrań i obuwia. – Chcę wyraźnie podkreślić; za formę i jakość zbiórki tekstyliów są odpowiedzialne gminy, a ich zaangażowanie jest kluczowe. Pokazujemy jak mogą wyglądać odpowiednie praktyki, zachęcamy też mieszkańców do rozmów ze swoimi radnymi, wójtami i burmistrzami – spuentowała.

ROP na tekstylia

Oprócz przedstawienia dobrych praktyk oraz inicjatyw, Sowińska wspomniała również o perspektywie wprowadzenia Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta za tekstylia, którą zakłada planowana rewizja ramowej dyrektywy odpadowej. Proponowane zapisy w tym obszarze, wraz z celami redukcyjnymi dla odpadów żywnościowych oraz zachętami do lepszego sortowania odpadów zmieszanych opisywaliśmy w zeszłym roku w momencie przyjęcia stanowiska przez Parlament Europejski. – Producenci mają ponosić odpowiedzialność finansową za gospodarowanie odpadami tekstylnymi. Będą zachęcani do ekoprojektowania ubrań, chodzi jednak również o sprawiedliwsze zapewnienie większych środków dla gmin – wskazała wiceministra. Zgodnie z deklaracją Sowińskiej, MKiŚ pracuje obecnie nad takimi narzędziami finansowymi jak program „Racjonalna Gospodarka Odpadami” Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), a także nad instrumentami w ramach działania 1.4 Gospodarka odpadami oraz gospodarka o obiegu zamkniętym programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) na lata 2021-2027.

Czytaj też: Ubrania i meble z największym potencjałem cyrkularności? O ekoprojektowaniu w tygodniu konsumpcji

Wiele emisji, niewiele celów redukcyjnych

W jakim stopniu odpady tekstylne oddziałują na klimat oraz środowisko naturalne? Według danych przytoczonych przez Sowińską za Biurem Analiz Parlamentu Europejskiego, w skali globalnej sektor tekstylny odpowiada za 10% emisji gazów cieplarnianych. W przypadku Unii Europejskiej mowa o 121 mln ton ekw. CO₂ rocznie, co w przeliczeniu na mieszkańca oznacza 270 kg ekw. CO₂.  – Oprócz presji klimatycznej, sektor tekstylny wpływa również na zużycie wody, zajmując globalnie trzecie miejsce pod tym względem, przyczynia się także do zwiększania presji na grunty – dodała wiceministra. Źródłem problemu ma być model biznesowy współczesnej branży, na który nakładają się nawyki konsumpcyjne; według szacunków Europarlamentu, przeciętny Europejczyk kupuje rocznie 26 kg tekstyliów, z czego 11 kg staje się odpadami. 25% odpadów tekstylnych trafia na eksport, przede wszystkim do Afryki i Azji, reszta natomiast jest przeznaczona w większości do składowania lub spalania. Jak pokazują dane Europejskiej Agencji Środowiska, od 22 do 43% ubrań zwróconych po zakupie ulega zniszczeniu. – Nie wiemy za to, co się dzieje z tymi produktami, które nie zostały sprzedane; firmy skrzętnie ukrywają te informacje – zauważyła Sowińska. Poza systemem selektywnej zbiórki pozostaje 78% odpadów tekstylnych.

Dane oddające środowiskową kondycję sektora tekstylnego za organizacją Fashion Revolution przytacza opublikowany przez VIVE Group raport „Branża tekstylna 2024”⁽¹⁾. Jak dowiadujemy się z lektury, z 250 największych światowych marek modowych 86% nie zadeklarowało publicznego celu dekarbonizacji, 94% natomiast nie posiada celów dotyczących zwiększenia udziału energii odnawialnej. Równocześnie w roku 2021 wartość światowego rynku recyklingu tekstyliów wynosiła ok. 4,54 mld dolarów, z czego 29,78% udziału posiadały w nim przedsiębiorstwa europejskie. – Były to pozytywne sygnały, które pokazywały nie tylko rosnącą świadomość społeczną, ale także większą otwartość decydentów firm odzieżowych – ocenia w publikacji Ewelina Antonowicz z Sustainaible Fashion Institute.

Szymon Majewski
Dziennikarz