Analiza programów wyborczych pod kątem ochrony środowiska. Cz. 1 – energetyka

© Mike Mareen

Analizie poddajemy dokumenty i tezy przygotowane przez sześć komitetów, które zarejestrowały listy we wszystkich 41 okręgach - KW Bezpartyjni Samorządowcy, KKW Trzecia Droga Polska 2050 Szymona Hołowni – Polskie Stronnictwo Ludowe, KW Nowa Lewica, KW Prawo i Sprawiedliwość, KW Konfederacja Wolność i Niepodległość oraz KKW Koalicja Obywatelska PO .N IPL Zieloni. Aby przedstawić klarowny obraz upublicznionych programów, przyjęliśmy podział na kilka bloków tematycznych – pierwszy z nich dotyczy energetyki. Propozycje analizujemy w kolejności odpowiadającej numerom zarejestrowanych list.

KOMITET WYBORCZY BEZPARTYJNI SAMORZĄDOWCY

Propozycjom Bezpartyjnych Samorządowców w omawianej dziedzinie jest poświęcony rozdział „Energetyka”, który zajmuje osiem stron spośród 126 całego programu. Ugrupowanie przedstawia sześć rozwiniętych i omówionych szerzej postulatów.

1. Pierwszy z nich mówi o decentralizacji źródeł energii. Bezpartyjni Samorządowcy opowiadają się za rozproszeniem monopolu energetycznego i przeniesieniem części działań na poziom samorządów lokalnych. Wytwarzanie energii ma przejść w ręce gmin, klastrów, firm oraz osób prywatnych, a między producentami i dostawcami powinna powstać zdrowa konkurencja. Wskazując na zalety tego rozwiązania, Bezpartyjni mówią o zmniejszeniu kosztów przesyłu, obniżeniu emisji gazów cieplarnianych, zwiększeniu niezależności i bezpieczeństwa energetycznego oraz korzyściach ekonomicznych w postaci rozwoju lokalnych firm i nowych miejsc pracy. Zdecentralizowane źródła w domyśle mają być przede wszystkim odnawialne – „może to obejmować instalację paneli słonecznych, wiatraków, mikroelektrowni wodnych i innych źródeł energii”. Mowa jest także o magazynowaniu i „dzieleniu się” energią.
2. Następny postulat to wprowadzenie energii jądrowej na dużą i małą skalę. Bezpartyjni Samorządowcy mówią przede wszystkim o tzw. small modual reactors - SMR, które zapewnią niskie koszty i stabilne źródło dostaw (jak czytamy, „ze względu na niewielki rozmiar”, elektrownie te da się łatwo zintegrować ze źródłami energii wiatrowej lub słonecznej). Pozostałe korzyści płynące z energetyki jądrowej to według Bezpartyjnych Samorządowców niska emisja gazów cieplarnianych i wysoka „wydajność energetyczna”.
3. Trzeci punkt rozdziału o energii dotyczy energii wodorowej, która "jest jednym z wielu sposobów na walkę z problemem emisji gazów cieplarnianych i zmianami klimatycznymi”. Jak mówią Samorządowcy, wodór można produkować z wody, metanu czy biomasy i wykorzystywać w silnikach spalinowych, ogniwach paliwowych czy produkcji amoniaku do nawozów sztucznych i przemysłu chemicznego. Autorzy zauważają wyzwania związane z wysokimi kosztami produkcji, uwypuklają jednak pozytywny wpływ wodoru dla jakości powietrza, możliwą redukcję emisji gazów cieplarnianych, wysoką efektywność energetyczną, lokalność produkcji, wszechstronność w zastosowaniu i łatwość magazynowania.
4. Rozwój OZE - wykorzystanie drewna na cele prywatne to czwarty energetyczny postulat Bezpartyjnych Samorządowców. Tu skupiono się na biomasie drzewnej, która według autorów programu może być z powodzeniem wykorzystywana głównie do ogrzewania domów. Wymienione korzyści tego rozwiązania to oszczędność kosztów, niezależność energetyczna (w kontekście zmiennych cen paliw kopalnych), ochrona środowiska (drewno uznano za surowiec odnawialny), poprawa jakości powietrza, czy rozwój lokalnej gospodarki. Jak zaznaczają Bezpartyjni, rozwój OZE, w tym wykorzystanie biomasy drzewnej, musi odbywać się w zrównoważony i bezpieczny dla środowiska sposób.
5. W punkcie piątym komitet postuluje budowę magazynów energii, w tym innowacyjnych akumulatorów piaskowych. Akumulatory piaskowe są wskazane jako nowatorskie rozwiązanie, które opiera się na technologii gromadzenia energii w piasku. Samorządowcy mówią, że mogą one znaleźć zastosowanie w przemyśle, transporcie czy energetyce odnawialnej, zwiększając przy tym efektywność i niezależność energetyczną, poprawiając stabilność systemów, zmniejszając emisje i obniżając koszty.
6. Ostatni z sześciu postulatów traktuje o inwestycjach w rozwój morskiej energii wiatrowej. Offshore wind w ujęciu komitetu cechuje się większą przewidywalnością i wydajnością od farm lądowych, mniejszymi szkodami krajobrazowymi, a także oddaleniem od miejsc zamieszkałych przez ludzi. Poza atutami klimatycznymi, morska energia wiatrowa wzmacnia niezależność energetyczną państwa oraz umożliwia dywersyfikację źródeł energii.

KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY TRZECIA DROGA POLSKA 2050 SZYMONA HOŁOWNI - POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE

Jako koalicyjne porozumienie dwóch ugrupowań Trzecia Droga wypracowała wspólne propozycje programowe, których przyjętym we wrześniu podsumowaniem jest tzw. 12 Gwarancji Trzeciej Drogi. O energetyce zwięźle wspomina gwarancja „Zielona Polska. Tani prąd, czyste powietrze”. Koalicjanci zapowiadają wykorzystanie środków z KPO, które mają pomóc w rozwoju taniej zielonej energii ze słońca, wiatru i biogazu. Zapewniają również, że „właściciele domów, rolnicy i przedsiębiorcy będą mogli produkować tanią zieloną energię i na niej zarabiać”. Podobnie jak Bezpartyjni Samorządowcy, Trzecia Droga opowiada się za konkurencją między dostawcami, a także możliwością zakupu prądu z paneli fotowoltaicznych bezpośrednio od prywatnych właścicieli farm. Państwowy monopol na sieci energetyczne ma zostać rozbity.

Tematyka energetyczna pojawia się również w opublikowanej u zarania Trzeciej Drogi Wspólnej Liście Spraw – traktuje o niej punkt z segmentu celów na całą nadchodzącą kadencję parlamentu, który mówi o potrzebach tzw. Polski lokalnej. Wyraźnie zarysowuje się kierunek decentralizacyjny. Na zielonej transformacji mają skorzystać mieszkańcy domów i bloków, rolnicy, przedsiębiorcy i wspólnoty lokalne, a nie wielkie spółki państwowe. Spodziewane korzyści to bezpieczeństwo i niezależność energetyczna, ale i ochrona środowiska oraz powstrzymywanie zmian klimatycznych.

KOMITET WYBORCZY NOWA LEWICA

Program Nowej Lewicy składa się ze 155 propozycji pogrupowanych w kilkanaście kategorii tematycznych. Dziewięć punktów dotyczących energetyki znalazło się w kategorii Zielony Ład obok innych zagadnień związanych z szeroko rozumianą ochroną środowiska. „Zielony Ład” w ujęciu komitetu rozpoczyna się właśnie od postulatów energetycznych.

1. Pierwszy mówi o odporności energetycznej Polski – jak głosi punkt, nasze państwo powinno zapewnić sobie bezpieczeństwo (uniezależniając się np. od importu surowców z Rosji) i równocześnie poważnie traktować zmiany klimatu. Projektowany przez Lewicę system ma się opierać na źródłach odnawialnych oraz energii jądrowej, a „odejście od paliw kopalnych jest cywilizacyjną koniecznością”. Lewica zobowiązuje się tu również do wsparcia badań w zakresie m.in. magazynowania energii.
2. Kolejny postulat daje zielone światło dla odnawialnej energii,zapowiadając publiczne inwestycje w panele słoneczne i elektrownie wiatrowe, tak żeby w 2035 roku "większość" energii zużywanej w gospodarce pochodziła z OZE. Ich rozwój ma być odblokowany przez zniesienie przepisów odległościowych. Elektrownie szczytowo-pompowe ułatwią magazynowanie, na obszarach wiejskich zostaną rozwinięte biogazownie i biometanownie. Uzupełnienie miksu energetycznego o atom ma doprowadzić do zeroemisyjności, nie jest jednak wskazana konkretna data, w której to się wydarzy. Lewica dodaje jeszcze, że stabilna generacja energii w elektrowniach jądrowych umożliwi również produkcję wodoru dla transportu i przemysłu chemicznego.
3. Trzeci punkt wymienia energooszczędną infrastrukturę, ponieważ, jak głosi program, "najczystsza energia to ta, której nie trzeba wytworzyć”. Dobry przykład poprzez termomodernizację budynków da sektor publiczny, zapowiadana jest też realizacja programów modernizacji systemów oświetlenia ulicznego dzięki inteligentnym technologiom.
4. Za energoooszczędnością podąża postulat czwarty, czyli program elektryfikacji - straty energii na przesyle, a także rachunki za prąd będą ograniczone dzięki gruntownej modernizacji sieci przesyłowej i dystrybucyjnej.
5. Piąta propozycja zapowiada niższe rachunki za ogrzewanie, w czym ma pomoc sfinansowanie termomodernizacji oraz wymiany źródeł ciepła. Lewica obiecuje modernizację systemów ciepłowniczych w stronę zeroemisyjną oraz zadbanie o zwiększenie liczby podłączeń do ciepła systemowego. Ma w tym pomóc dostępny w każdej gminie doradca energetyczny, a także zmniejszenie biurokracji potrzebnej do uzyskania wsparcia publicznego.
6. Bliski tematycznie pozostaje punkt szósty, czyli prąd na każdą kieszeń dzięki tańszej taryfie oraz ograniczeniu podwyżek cen energii.
7. Następny postulat głosi - energia wspólną własnością. Spółdzielnie oraz gminne klastry energetyczne współzarządzane przez mieszkańców mają otrzymać ułatwienia prawne oraz priorytet w staraniach o dofinansowanie. Lewica zapowiada, że włączy obywatelki i obywateli w decyzje dotyczące inwestycji w OZE.
8. W kolejnym punkcie program przechodzi z poziomu samorządowego na ponadnarodowy, postulując Europejską Unię Energetyczną. Ma ona polegać na współpracy w pozyskiwaniu surowców oraz systemie sprzyjającym sprawiedliwej transformacji energetycznej. System handlu emisjami ETS powinien być zastąpiony mniej podatnymi na spekulacje w ocenie autorów systemem opłat. Dopóki to nie nastąpi, zyski z ETS mają być przeznaczone na „zmniejszanie śladu węglowego i środowiskowego w Polsce”.
9. Ostatni, dziewiąty z postulatów Nowej Lewicy dotyczących energetyki mówi o ochronie społeczności lokalnych zależnych od wydobycia i zużycia paliw kopalnych. Regiony zależne od górnictwa i energetyki węglowej będą otrzymywać wsparcie utrzymujące poziom zatrudnienia oraz standard życia. Mieści się w tym również zapowiedź gwarancji przekwalifikowania się i zatrudnienia na co najmniej tak samo płatnych stanowiskach w zielonym przemyśle.

KOMITET WYBORCZY PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ

Zatytułowany Bezpieczna przyszłość Polaków program Prawa i Sprawiedliwości liczy 302 strony. Propozycje dla wyborców znalazły się w części Perspektywa do 2031 roku, a energetykę połączono w nim z górnictwem. Rozdział Energetyka i górnictwo to pięć stron, na których autorzy rozpoczynają swoje postulaty od zapowiedzi podwojenia mocy zainstalowanych w OZE do 2030 r. Docelową podstawą miksu energetycznego według PiS ma być energia jądrowa. We wstępie położony jest również nacisk na sprawiedliwą transformację, a górnictwo – „polski skarb narodowy” – ma zapewniać energetyczną rezerwę.

Prawo i Sprawiedliwość wyszczególnia swoje tezy w kilku podrozdziałach. W ramach bezpieczeństwa energetycznego pojawia się propozycja uchwalenia Paktu Energetycznego, którego trzema podstawowymi filarami będą atom, OZE i rezerwy węglowe. W ramach OZE rozwijać ma się morska energetyka wiatrowa, w czym wezmą udział zarówno podmioty prywatne, jak i spółki skarbu państwa. Zapowiedziane jest również wsparcie dla inicjatyw obywatelskich jak m.in. lokalne klastry. W energetyce jądrowej rozwinięte zostaną zarówno wielkoskalowe reaktory, jak i technologie SMR. Te ostatnie mają odegrać też rolę w transformacji polskiego ciepłownictwa. Jak jednak wyraźnie podkreśla program, „do czasu zrealizowania inwestycji w OZE i energetykę jądrową węgiel jest i pozostanie gwarancją polskiego bezpieczeństwa energetycznego”. W związku z tym PiS obiecuje realizację porozumień zawartych z branżą górniczą i energetyczną. „Ochronimy polską energetykę przed wpływami ideologii klimatycznej” – zapewnia program. Dalej mowa o inwestycjach w rozbudowę i modernizację sieci średnich i niskich napięć, co ma pomóc m.in. w tworzeniu infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych.

Następny podrozdział – blok szczegółowych postulatów = to niskie ceny energii, ciepła i wywozu nieczystości dla Polaków (do ostatniego wątku, wrócimy w odrębnym artykule). Prawo i Sprawiedliwość obiecuje w nim kontynuację istniejących programów osłonowych, a także likwidację ubóstwa energetycznego. Termomodernizacja i wymiana źródeł ciepła ma być przeprowadzona w mieszkaniach komunalnych w całym kraju. PiS mówi również o podwojeniu liczby prosumentów i pełnej transformacji polskiego ciepłownictwa. Mieszkańcy budynków wielorodzinnych mają otrzymać usprawnienie procesu przyłączy gazowych i większe wykorzystanie OZE, natomiast domów jednorodzinnych – programy rozwoju budownictwa pasywnego, termomodernizację, a także pompy ciepła.

Państwo mądre energetycznie to zapowiedź z następnego fragmentu programu. Mieści się w tym obietnica odnowy budynków użyteczności publicznej takich jak szpitale, szkoły, domy kultury czy kościoły. Program Prawa i Sprawiedliwości w tym zakresie stawia na energooszczędność i/lub samowystarczalność energetyczną, tam gdzie jest to możliwe. Rozdział energetyczny mówi również o postulatach z zakresu Ekologii i ochrony przyrody. Autorzy mówią, że do 2031 r. zlikwidowane zostanie 500 tys. pieców węglowych, co poprawi jakość powietrza. Zapowiadają także uruchomienie fabryk polskich pomp ciepła, które cieszą się rosnącym zainteresowaniem w indywidualnych gospodarstwach domowych.

KOMITET WYBORCZY KONFEDERACJA WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ.

O postulatach energetycznych Konfederacji mówi Polska pełna energii, czyli liczący 11 stron siódmy rozdział 116-stronicowego dokumentu programowego Konstytucja Wolności. Autorzy rozpoczynają od diagnozy, w której stwierdzają zagrożenie dla polskiego bezpieczeństwa energetycznego, m.in. za sprawą polityki unijnej. Alternatywą ma być „program suwerenności energetycznej opartej o polski węgiel, polskie odnawialne źródła energii i energetykę jądrową”. Jak przepowiada Konfederacja, transformacja energetyczna w modelu importu instalacji do budowy elektrowni wiatrowych i słonecznych oraz paliwa jądrowego i gazu ma być bardzo kosztowna, dlatego, według autorów, należy chronić pozycję węgla. Broniąc tego surowca, program komitetu powołuje się na jego rosnące wydobycie w państwach takich jak Chiny i Indie. Jak czytamy dalej, „należy odrzucić unijną politykę klimatyczną i wypracować dla Polski osobną ścieżkę transformacji energetycznej” [pogrubienie oryginalne – TŚ].

Aby było to możliwe, Konfederacja wzywa do zakwestionowania Pakietu Klimatyczno-Energetycznego UE, zawieszenia stosowania wobec Polski systemu ETS oraz do odejścia od Europejskiego Zielonego Ładu. Dalszemu wykorzystaniu węgla powinno towarzyszyć rozwijanie nowych technologii takich jak zgazowanie węgla czy sekwestracja CO₂. W podejściu do OZE program opowiada się za stosowaniem kryterium opłacalności; jak twierdzą autorzy, elektrownie wiatrowe lub słoneczne nie znalazłyby uzasadnienia ekonomicznego gdyby nie utrudnienia dla paliw kopalnych. W związku z tym „należy urealnić stan obecny”, tj. poddać OZE weryfikacji rynkowej. Konfederacja poddaje w wątpliwość prośrodowiskowy charakter energetyki wiatrowej i fotowoltaiki, wskazując na koszty produkcji i utylizacji komponentów, krytykuje za to marginalizację geotermii. Potencjał energetyki geotermalnej trzeba uwolnić przez usunięcie barier administracyjnych – mówi program.

Równocześnie, program KW Konfederacji Wolność i Niepodległość zawiera również poparcie dla energetyki rozproszonej, która obejmie małe elektrownie zarządzane przez samorządy lub prywatne firmy, a także indywidualne wytwarzanie energii przez gospodarstwa domowe. Ma to służyć wzrostowi lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz obniżyć koszty związane z przesyłem prądu. [pogrubienia oryginalne – TŚ] W podsumowaniu Konfederacja mówi, że w przeciwieństwie do obecnego modelu transformacji energetycznej, która „służy ideologii i wielkim korporacjom”, sama zagwarantuje transformację „zdroworozsądkową, służącą Polakom, zwiększającą niezależność energetyczną i polityczną Polski” [pogrubienia oryginalne – TŚ].

KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA PO .N IPL ZIELONI.

Podobnie jak Trzecia Droga, Koalicja Obywatelska stanowi formułę koalicyjnego porozumienia kilku politycznych podmiotów ze wspólnym programem wypracowanym na tegoroczne wybory. 100 konkretów to zestaw zapowiedzi na pierwsze 100 dni ewentualnych rządów. Postulaty mają hasłowy charakter, a w kategorii „energetyka” jest ich pięć.

Koalicja Obywatelska obiecuje przywrócenie „korzystnych zasad rozliczania produkowanej energii dla konsumentów”, tak aby osoby inwestujące w fotowoltaikę płaciły niższe rachunki za prąd. Podobnie jak w omawianych wcześniej programach, i tu pojawia się informacja o wsparciu dla społeczności energetycznych – „umożliwimy stworzenie 700 lokalnych wspólnot energetycznych generujących własny, tańszy prąd”. Aby wesprzeć rozwój tej gałęzi OZE, Koalicja obwieszcza złożenie projektu ustawy odblokowującej możliwość rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie, ze zmniejszeniem wymaganej odległości do 500 m. Jak dowiadujemy się z dalszej części postulatu, lokalne społeczności mają otrzymać 5% przychodów ze sprzedaży energii. W kolejnym punkcie, podobnie jak w programie PiS, pojawia się zapowiedź programów osłonowych – ceny gazu w 2024 r. dla gospodarstw domowych i odbiorców wrażliwych mają być utrzymane na poziomie cen z 2023 r. Ostatni z postulatów mówi o szczegółowym planie transformacji energetycznej. Jak zapewniają autorzy, umożliwi on redukcję emisji CO₂ o 75% do 2030 roku, a także przyspieszy inwestycję w OZE i energetykę jądrową. Ta ostatnia ma zyskać spójny program rozwoju z precyzyjnie określonymi sposobami finansowania.

Oto najważniejsze z energetycznych treści programowych, które przygotowały biorące udział w wyborach ogólnopolskie komitety. Kolejna część naszej analizy będzie dotyczyła postulatów z obszaru gospodarki odpadami.

Źródła:

1) https://bezpartyjnisamorzadowcy.pl/program/

2) https://polska2050.pl/trzecia-droga/12-gwarancji-trzeciej-drogi/, https://polska2050.pl/wspolna-lista-spraw-gotowa/

3) https://lewica2023.org/program-wyborczy-kw-nowa-lewica/

4) https://pis.org.pl/dokumenty

5) https://konfederacja.pl/konstytucja-wolnosci-program-wyborczy-2023/

6) https://100konkretow.pl/energetyka/

Szymon Majewski
Dziennikarz