© Pcess609
Co o zielonych zamówieniach publicznych mówi prawo i orzecznictwo? Ustawa z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1605, z późn. zm., dalej: Pzp) nakłada na zamawiającego obowiązek dokonania przed wszczęciem postępowania o udzielenie zamówienia analizy potrzeb i wymagań, z uwzględnieniem rodzaju i wartości zamówienia. Zgodnie z art. 83 ust. 3 pkt 4 Pzp analiza ta wskazuje między innymi możliwość uwzględnienia aspektów m. in. środowiskowych lub innowacyjnych zamówienia.
Zielone zamówienia w ogłoszeniu i opisie
Zamawiający może określić w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia wymagania związane z ochroną środowiska, jak również zastosowania określonych środków zarządzania środowiskowego. Przewiduje to art. 96 Pzp.
Zamawiający powinien sporządzić opis przedmiotu zamówienia z uwzględnieniem wymagań środowiskowych (art. 101 ust. 1 pkt 1 Pzp). W opisie przedmiotu zamówienia na roboty budowlane należy określić wymogi materiałów, produktów lub usług, które dotyczą, m. in.:
1) określonych poziomów oddziaływania na środowisko i klimat,
2) określonej wydajności, bezpieczeństwa lub wymiarów, w tym procedur dotyczących zapewnienia jakości,
3) określonego opakowania i oznakowania,
4) określonej etykiety.
Co więcej, zgodnie z art. 104 Pzp w przypadku zamówień o szczególnych cechach środowiskowych, społecznych lub innych zamawiający może w opisie przedmiotu zamówienia, opisie kryteriów oceny ofert lub w wymaganiach związanych z realizacją zamówienia żądać od wykonawcy etykiety, potwierdzającej spełnienie wymogów ekologicznych. W takim wypadku zamawiający akceptuje tylko etykiety, które spełnią określone przez niego wymagania.
Specjalne kwalifikacje wykonawców
Zamawiający może wymagać od wykonawców niezbędnego wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, doświadczenia, potencjału technicznego wykonawcy lub osób skierowanych przez wykonawcę do realizacji zamówienia, umożliwiające realizację zamówienia na odpowiednim poziomie jakości (art. 116 ust. 1 Pzp). Co istotne, może też wymagać, aby wykonawcy spełniali wymagania odpowiednich norm zarządzania jakością, w tym norm zarządzania środowiskowego, wskazanych przez zamawiającego w ogłoszeniu o zamówieniu lub w dokumentach zamówienia.
Cena i kryteria jakościowe zielonego zamówienia
Także przy wyborze najkorzystniejszej oferty jednym z warunków może być ochrona środowiska. Najkorzystniejsza oferta może zostać wybrana na podstawie:
- kryteriów jakościowych oraz ceny lub kosztu;
- ceny lub kosztu.
Kryteriami jakościowymi mogą być – zgodnie z art. 242 ust. 2 Pzp m. in. kryteria odnoszące się do aspektów środowiskowych, w tym efektywności energetycznej przedmiotu zamówienia. W postępowaniu przetargowym kryterium kosztu może być oparte na metodzie efektywności kosztowej, jaką jest rachunek kosztów cyklu życia, co wynika z art. 245 Pzp. Rachunek kosztów cyklu życia może obejmować niektóre lub wszystkie koszty ponoszone w czasie cyklu życia produktu, usługi lub robót budowlanych. Do wskazanych wyżej kosztów należą przede wszystkim koszty poniesione przez zamawiającego związane z użytkowaniem, przede wszystkim zużyciem energii, wycofaniem z eksploatacji, przede wszystkim koszty rozbiórki i recyklingu.
Żądanie przez zamawiającego od wykonawcy wyjaśnień w zakresie rażąco niskiej ceny lub kosztu może dotyczyć zgodności z przepisami z zakresu ochrony środowiska, na co wskazuje art. 224 ust. 3 pkt 7 Pzp.
Wykluczenie wykonawcy za przestępstwa i wykroczenie przeciw środowisku
Prawo przewiduje tez wykluczenie z przetargu, jeśli dany podmiot ma na koncie działania przeciw środowisku. Mianowicie, art. 109 ust. 2 Pzp daje zamawiającemu możliwość wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawcę:
1) skazanego prawomocnie za przestępstwo z Kodeksu karnego przeciwko ochronie środowiska,
2) prawomocnie ukaranego za wykroczenie przeciwko środowisku, jeżeli za jego popełnienie wymierzono karę aresztu, ograniczenia wolności lub karę grzywny,
3) wobec którego wydano ostateczną decyzję administracyjną o naruszeniu obowiązków wynikających z prawa ochrony środowiska, jeżeli wymierzono tą decyzją karę pieniężną.
O co pytają wykonawcy?
Najczęstsze wątpliwości w praktyce – na co wskazuje orzecznictwo Krajowej Izby Odwoławczej (dalej: KIO) – budzi kwestia, jak szczegółowe musi być żądanie przez zamawiających od wykonawców legitymowania się wdrożeniem odpowiedniego systemu zarządzania środowiskowego – wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS) lub standardów zarządzania środowiskowego. Przykładowo, w wyroku z 13 maja 1013 r., sygn. akt KIO 966/13 KIO orzekła w sprawie wypełniania wymogu wskazania przez zamawiającego środków zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie stosował podczas wykonywania zamówienia na roboty budowlane lub usługi. Według KIO, by zamówienie zostało wykonane zgodnie z europejskimi normami zarządzania środowiskiem, wystarczające jest wskazanie tego faktu przez zamawiającego. Pojawiły się tez wyroki stricte związane z EMAS. W wyroku z 25 listopada 2014 r., sygn. akt KIO 2358/14 Izba stwierdziła, że zamawiający może żądać certyfikatu w zakresie systemu zarządzania środowiskowego EMAS, ale jedynie wtedy, gdy w specyfikacji wskaże środki zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie stosował podczas wykonywania zamówienia na roboty budowlane lub usługi.
Z kolei w wyroku z dnia 24 września 2012 r., sygn. akt KIO 1951/12 Krajowa Izba Odwoławcza uznała za wadliwe postanowienia specyfikacji, które mogły być potraktowane przez wykonawców jako żądanie posiadania przez nich systemu zarządzania środowiskowego EMAS, z wyłączeniem rozwiązań równoważnych.
W innym miejscu w uchwale z dnia 27 września 2012 r., sygn. akt KIO/KD 80/12 Krajowa Izba Odwoławcza zgodziła się z zamawiającym, że zakres rozporządzenia w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane nie może dotyczyć dokumentów zbędnych i ograniczających możliwość złożenia oferty w sposób nieuzasadniony w sytuacji, w której istnieje możliwość przedłożenia innych dokumentów potwierdzających zachowanie norm polskich i europejskich, w tym certyfikatu Energy Star.
Jednocześnie Krajowa Izba Odwoławcza w wyrokach podkreśla, że zamawiający może żądać od wykonawców takich wymogów w zakresie zielonych zamówień, jakie uzna za stosowne, nawet jeśli ich spełnienie jest dla wykonawców trudne.
Autor tekstu: Aneta Mościcka, dziennikarz, prawnik
