Na erozji gleby rolnictwo traci 1,2 mld euro rocznie. Pomogą stawy i zadrzewienia śródpolne?

Czytaj też: Adaptacja do zmiany klimatu dzięki Nature Restoration Law? NGOs mówią o krajowym planie odbudowy

Agroleśnictwo i paludikultura

- Przejście do przyjaznych bioróżnorodności praktyk rolniczych musi być częścią systemowej transformacji, która obejmie rezygnację z polityki „business as usual” i na nowo przemyśli relacje między systemami żywnościowymi, ludzkim dobrobytem i naturą – czytamy w opracowaniu Agencji. Na czym polegają te praktyki? Powiedzieliśmy już o trzech kluczowych obszarach, tj. poprawie kondycji półnaturalnych siedlisk, odtwarzaniu bioróżnorodnych i wielofunkcjonalnych krajobrazów oraz zrównoważonym zarządzaniu wodami i glebą. EEA wskazuje na konkretne działania, takie jak ochrona użytków zielonych utrzymywanych jako pastwiska. Poza zmniejszaniem erozji czy magazynowaniem węgla, wspomniane tereny mają też służyć zapylaczom czy ograniczać ryzyko pożarowe. Kolejną praktyką jest agroleśnictwo, czyli łączenie uprawy i hodowli zwierząt z utrzymywaniem powierzchni zadrzewionych. Dalej opracowanie wymienia praktyki dotyczące stosunków wodnych, w tym ponowne nawadnianie osuszonych torfowisk czy paludikulturę – tzw. rolnictwo bagienne. Różnorodności biologicznej pomagają też takie rozwiązania jak tworzenie stref buforowych, żywopłotów, sadzenie szpalerów drzew czy utrzymywanie niewielkich terenów podmokłych lub stawów. Czytamy również o stosowaniu płodozmianu, ugorowaniu i utrzymywaniu pokrywy glebowej.

Polityka zachęt i doradztwa

Wiele z tych oraz podobnych działań już dzisiaj ma promować Wspólna Polityka Rolna, której wymogi w ramach tzw. praktyk dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (ang. Good Agricultural and Environmental Conditions – GAEC) zostały jednak w tym roku rozluźnione, o czym pisaliśmy m.in. tutaj. EEA wspomina o finansowych zachętach dla rolników do podejmowania dobrowolnych praktyk na rzecz ochrony środowiska. Zaliczają się do nich ekoschematy, promujące m.in. rolnictwo węglowe, retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych czy uprawę roślin miododajnych oraz dbałość o dobrostan zwierząt. Przytoczone przykłady rozwiązań wspierających różnorodność biologiczną w ramach krajowych planów strategicznych WPR pochodzą z Hiszpanii, Francji, Niemiec i Polski. Poznajemy wśród nich przypadki promocji paludikultury, utrzymywania różnorodności gatunkowej na pastwiskach, magazynowania węgla w glebie czy, jak ma to miejsce w naszym kraju, ochrony siedlisk oraz ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000.

Czytaj też: W latach 2019-2022 powierzchnia upraw ekologicznych wzrosła o 9,3%. Za mało? Raport NIK

- Strategiczne i spójne polityki wraz z instrumentami finansowymi i systemem nagród mogą umożliwić rozwój rolnictwa przyjaznego różnorodności biologicznej, co ma kluczowe znaczenie nie tylko dla niej, ale i odporności samego rolnictwa – konkluduje EEA. Eksperci Agencji omawiają też potencjalne trudności występujące przy wdrażaniu określonych praktyk. Przykładowo, interwencje w krajobrazie, takie jak tworzenie żywopłotów, pasów buforowych czy zadrzewień, bywają postrzegane jako działania wymagające specjalistycznej wiedzy. Nawadnianie osuszonych terenów wyłącza je z konwencjonalnej produkcji, do krótkoterminowych strat może tez prowadzić ugorowanie. Wybór najbardziej korzystnych i dostosowanych do miejscowych warunków praktyk powinien być możliwy także dzięki zapewnieniu rolnikom dostępu do specjalistycznej wiedzy i doradztwa.

Ekoschematy też po 2027?

O przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej po 2027 r. kiedy zostaną przyjęte nowe wieloletnie ramy finansowe UE, rozmawiano podczas ostatnich obrad unijnej Rady ds. rolnictwa i rybołówstwa, które odbyły się w dniach 21-22 października br. Reprezentujący Polskę wiceminister rolnictwa i rozwoju wsi Adam Nowak mówił w dyskusji o „racjonalizacji” rolniczych wymogów Europejskiego Zielonego Ładu, zapewnieniu odpowiedniego poziomu dochodów dla rolników oraz podniesieniu ich pozycji w łańcuchu dostaw żywności. 26 państw członkowskich podpisało się również pod konkluzjami ⁽²⁾wydanymi przez prezydencję węgierską. W dokumencie, niepopartym jedynie przez Rumunię, czytamy m.in. o niepokojących tendencjach starzenia się populacji rolników, która potrzebuje odpowiedniej wymiany pokoleniowej i zwiększonego udziału kobiet; sygnatariusze stwierdzają także, że WPR powinna opierać się na bardziej elastycznych i przyjaznych rolnikom instrumentach. Kwestie związane bezpośrednio z zieloną transformacją sektora są poruszone w ośmiu punktach konkluzji. Państwa członkowskie zgadzają się co do fundamentalnego znaczenia ekosystemów dla utrzymania bezpieczeństwa żywnościowego, opowiadają się też za kontynuacją praktyk sprzyjających ochronie klimatu i różnorodności biologicznej.  Centralna rola jest tu przyznana ekoschematom, które w przekonaniu podpisanych powinny stać się głównym narzędziem transformacji w pierwszym filarze WPR. Jak głoszą konkluzje, należy rozwijać także dobrowolne zachęty w ramach nastawionego na inwestycje i rozwój obszarów wiejskich filaru drugiego.

Czytaj też: Potrzebny plan dojścia do neutralności w zakresie degradacji gruntów. Konkluzje Rady UE