15 na 28 celów środowiskowych na 2030 r. poza zasięgiem? EEA o programie środowiskowym UE

© hogehoge511

Environment Action Programmes (EAP) ramy europejskiej polityki środowiskowej, zakładane na 3-10 lat, przyjmowane obecnie w standardowej unijnej procedurze trialogu między Komisją Europejską, Radą UE i Parlamentem Europejskim. Pierwszy z programów EAP objął lata 1973-1976⁽¹⁾, 2 maja 2022 roku zaczął natomiast obowiązywać ósmy. Dokument opiera się na założeniach Europejskiego Zielonego Ładu oraz ONZ-owskich Celach Zrównoważonego Rozwoju i zakłada sześć priorytetów, które powinny zostać zrealizowane do końca obecnej dekady. Znajdujemy wśród nich zakładany poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie zdolności adaptacyjnych oraz odporności na zmiany klimatu, wdrożenie modelu „wzrostu regeneracyjnego” (w którym rozwój ekonomiczny uniezależni się od zużycia zasobów i degradacji środowiska) wraz z przejściem do gospodarki o obiegu zamkniętym, osiągnięcie zerowego poziomu zanieczyszczeń powietrza, wód i gleb, ochronę i odbudowę bioróżnorodności, a także zmniejszenie presji na klimat i środowisko w obszarze produkcji i konsumpcji (przede wszystkim w energetyce, przemyśle, budownictwie, handlu czy w systemie żywnościowym). Programowi towarzyszy lista wskaźników, a na 31 marca 2024 roku przewidziano jego śródokresowy przegląd⁽²⁾.

Spełnienie celów OZE? Mało prawdopodobne

Analiza ⁽³⁾Europejskiej Agencji Środowiska (ang. European Environmental Agency – EEA) daje ogląd sytuacji jeszcze przed zapowiedzianą rewizją. Publikacja z 18 grudnia br. rozpoczyna serię, której kolejne części mają ukazywać się co roku i uwzględnia 28 wyznaczonych wskaźników. To m.in. „wpływ susz na ekosystemy”, „powierzchnia rolnictwa organicznego”, „udział podatków środowiskowych w całości przychodów podatkowych”, „nierówności ekonomiczne”, „udział źródeł odnawialnych w całości konsumpcji energii”, „straty ekonomiczne związane ze zmianami klimatu”, czy „indeks ptaków pospolitych”. Ze wskaźnikami występują opisy ich realizacji, wszystkim zaś przypisano poziom prawdopodobieństwa. Jak się okazuje, wypełnienie 15 z 28 wskaźników EEA ocenia jako „mało prawdopodobne, ale niepewne” (ang. it is unlikely but uncertain). W grupie tej znajdziemy np. ograniczenie niedoborów wody, przeprowadzenie sprawiedliwej transformacji, ograniczenie subsydiów do paliw kopalnych, objęcie ochroną 30% terenów lądowych i morskich, odwrócenie spadku populacji ptaków pospolitych,  osiągnięcie co najmniej 42,5% udziału energii z OZE w całości jej konsumpcji, zapewnienie łączności i korytarzy ekologicznych między obszarami leśnymi, wzrost znaczenia transportu publicznego i ograniczenie całościowej produkcji odpadów.

Czytaj też: Tylko jeden z 42 wskaźników poprawia się we właściwym tempie. State of Climate Action 2023

Bez postępów cyrkularności, ale mniej ofiar zanieczyszczeń

Które z celów środowiskowych UE ma szansę osiągnąć?© EEA

„Bardzo nieprawdopodobne” według Agencji jest spełnienie pięciu celów – wyraźnego zmniejszenia śladu środowiskowego konsumpcji (ang. consumption footprint), wprowadzenia rolnictwa ekologicznego na 25% powierzchni UE, podwojenia wskaźnika cyrkularności w porównaniu z rokiem 2020, zmniejszenia konsumpcji energii do 992,5 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej w przypadku energii pierwotnej i 763 mln ton w przypadku energii końcowej oraz pochłaniania 310 mln ton CO₂ w sektorze gruntów i leśnictwa. Za „prawdopodobne, ale niepewne” EEA uznaje redukcję emisji gazów cieplarnianych do 55% w porównaniu z rokiem 1990, wzrost udziału podatków środowiskowych w całości przychodów podatkowych oraz zielonych obligacji w ogóle obligacji.

Pięć celów z kolei oceniono jako „bardzo prawdopodobne” – ograniczenie liczby przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza o 55% w porównaniu z rokiem 2005, zwiększenie publicznych i prywatnych wydatków na ochronę środowiska, wzrost liczby przyjaznych środowisku innowacji, wzrost poziomu zielonych miejsc pracy w gospodarce oraz poziomu zielonych branż i usług.

Uciec spod granic planetarnych

Raport EEA przytacza szczegółowe dane dotyczące wszystkich wskaźników oraz głównych celów wymienionych w ósmej edycji EAP. Jak przypomina agencja, badania naukowe pokazują, że ludzkość przekroczyła już kilka z tzw. granic planetarnych, co powinno motywować do szybszego wdrażania celów takich, jak te z programu środowiskowego UE. „Kilka ze wskaźników wymaga od dwu do dziewięciokrotnego wzrostu tempa realizacji w okresie, który pozostał do roku 2030, w porównaniu z tempem z ostatnich 10 lat” – czytamy. Zanajbardziej niepokojące EEA uznała wskaźniki związane z wpływem produkcji i konsumpcji na klimat i środowisko. Za najbliższe realizacji uznaje wskaźniki dotyczące „sprzyjających warunków” (to m.in. udział podatków środowiskowych i zielonych obligacji, czy poziom wydatków na ochronę środowiska), choć i te powinny przybrać na intensywności. Inwestycjom w zieloną transformację mają sprzyjać takie instrumenty jak m.in. program REPowerEU czy plany odbudowy i odporności.

EEA zaznacza, że przedstawione opracowanie nie wyczerpuje tematu – poza ujęciem w raporcie znalazły się takie czynniki jak modele zarządzania czy świadomość społeczna. Aby zbliżyć się do realizacji celów, Agencja rekomenduje „wzmocnienie wdrażania istniejących regulacji, wprowadzenie dodatkowych polityk oraz włączenie polityk środowiskowych i klimatycznych do innych obszarów”. Mówi także o potrzebie „głębszej refleksji” nad tym dlaczego pomimo obszernej legislacji w tym zakresie Unia nadal stoi przed rozmaitymi środowiskowymi trudnościami. Wyniki omawianego raportu mają zostać wykorzystane w większej pracy przewidzianej na rok 2025. – Nasza analiza pokazuje, że państwa członkowskie UE muszą pilnie wzmocnić działania, które pozwolą Europie zrealizować jej środowiskowe i klimatyczne ambicje do roku 2030. To m.in. pełne wdrożenie obowiązujących przepisów, zwiększenie inwestycji w nowe technologie oraz uczynienie zrównoważonego rozwoju centralnym elementem wszystkich polityk – skomentowała dyrektor wykonawcza EEA, Leena Ylä-Mononen.

Szymon Majewski
Dziennikarz

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.