3,1% polskiego PKB na ochronę środowiska w 2022 r. Dane ekonomiczne od GUS

© hunter76

Opublikowane w grudniu ub.r. zestawienie Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska⁽¹⁾ ukazuje się nakładem GUS po raz piąty. Przedstawione dane dotyczą wydatków na ochronę środowiska i gospodarkę wodną, nakładów na trwałe środki służące tym celom, efektów rzeczowych zrealizowanych inwestycji, kosztów bieżących ponoszonych na ochronę środowiska, finansowaniu, usuwaniu szkód górniczych, a także rachunków ekonomicznych środowiska⁽²⁾. Podstawowe wykorzystane źródło to materiały własne GUS uzupełnione o dane ze sprawozdawczości ministerstw oraz inne dane administracyjne, a także dane Eurostatu użyte przy dokonywanych porównaniach międzynarodowych.

Jak stwierdzają autorzy, potrzeby finansowe w omawianym obszarze stale rosną, co wynika przede wszystkim z konieczności pogodzenia rozwoju gospodarczego z wymogami środowiskowymi. Najważniejsze źródła finansowania ochrony środowiska w naszym kraju to, jak czytamy, budżet centralny oraz budżety jednostek samorządu terytorialnego, środki własne podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych, fundusze banki i środki z zagranicy. Całość wydatków należy rozumieć jako sumę nakładów inwestycyjnych i bieżących kosztów działalności ochronnej. Z ponad 94 mld zł (9 4477,6 mln zł) w 2022 r. Polska przekroczyła średnią unijną pod względem udziału wydatków na ochronę środowiska w Produkcie Krajowym Brutto – osiągnęliśmy poziom 3,1% PKB przy ok. 2,2% w UE.

Czytaj też: Jaki procent PKB Polska przeznacza na ochronę środowiska?

56% wydatków od gospodarstw domowych

W publikacji podkreślono, że za wydatki na ochronę środowiska nie uznaje się wydatków, które mogą na środowisko korzystnie wpływać, jednak ich główny cel jest inny i dotyczy np. bezpieczeństwa i higieny pracy albo efektywności produkcji. Jak się okazuje, w 2022 r. w strukturze omawianych tu wydatków dominowały środki wydawane przez gospodarstwa domowe, stanowiąc  ok. 56% całości, tj. ponad 53 mld zł (53 294,2 mln zł). Koszty bieżące ochrony środowiska w kwocie ponad 27 mld zł (27 257,4 mln zł) wyniosły ok. 29%, a nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska - ok. 15%, w wysokości ok. 13,9  mld zł (13 926,0 mln zł). Obecna w Polsce tendencja wzrostowa jeśli chodzi o krajowe wydatki na ochronę środowiska dotyczy całej UE. Według Eurostatu, w 2022 r. wzrosły one do 340 mld euro w porównaniu z 284 mld euro w roku 2018.

Obok niecałych 14 mld zł nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska (wyższych o ok. 12,5% niż rok wcześniej), ok. 4 mld zł w 2022 r. wydano w ramach nakładów na środki trwałe na gospodarkę wodną. W obu dziedzinach większość inwestycji (takich jak m.in. nabycie gruntów i budynków, urządzeń technicznych, maszyn czy środków transportu) zrealizowano na obszarach miejskich; 69% w przypadku ochrony środowiska i 58% w przypadku gospodarki wodnej. Nakłady na ochronę środowiska wyniosły 0,45% PKB, a na gospodarkę wodną – 0,13% PKB. Co do tych pierwszych, w kierunkach inwestowania najmocniej zaznaczyły się takie obszary jak ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu (4 455 mln zł), gospodarka ściekowa i ochrona wód (6506 mln zł) i gospodarka odpadami (1175,7 mln zł). Jak czytamy, od kilku lat struktura grup inwestorów w ochronę środowiska pozostaje taka sama – przeważają w niej przedsiębiorstwa, po których następują gminy i dalej jednostki budżetowe. 4 mld zł nakładów na gospodarkę wodną to o 22% więcej niż w 2021 r. Ich główne kierunki inwestowania to ujęcia i doprowadzenia wody (1 692,2 mln zł), budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody (710,6 mln zł) oraz zbiorniki i stopnie wodne (565,6 mln zł).

Czytaj też: Ile z 682 mld zł na ochronę środowiska? Kilka liczb z projektu ustawy budżetowej na 2024 r.

34 nowych oczyszczalni

Publikacja GUS wymienia efekty rzeczowe wspomnianych inwestycji. Jak się dowiadujemy, w 2022 r. oddano więc do eksploatacji 34 oczyszczalnie ścieków o łącznej przepustowości 36 tys. m3 na dobę, zlokalizowanych w większości na obszarach wiejskich. Urządzenia i instalacje do unieszkodliwiania odpadów oddane do użytku dwa lata temu miały łączną wydajność ok. 579 tys. ton rocznie. W gospodarce wodnej udało się otworzyć nowe sieci wodociągowe, z najdłuższą, bo liczącą łącznie 397 km w woj. mazowieckim.

Wspomniane ponad 27 mld zł kosztów bieżących netto ochrony środowiska razem z 47,2 mld zł przychodów złożyło się na 74,5 mld zł kosztów brutto. 46% z tej sumy pochłonęły koszty bieżące brutto poniesione na gospodarkę odpadami (22548,2 mln zł) , a 20% - na gospodarkę ściekową (7621 mln zł). W całości wydatków na ochronę środowiska największy udział miały jednak wydatki gospodarstw domowych, uznawane za, według słów raportu, „specyficzną grupę ostatecznych konsumentów”, która występuje zarówno w roli odbiorców usług takich jak odprowadzanie ścieków czy wywóz odpadów, jak i konsumentów produktów (katalizatorów do pojazdów mechanicznych czy przydomowych oczyszczalni ścieków). Z 53 mld zł 60% wyniosły wydatki na zakup, montaż i budowę urządzeń oraz powiązanych z nimi produktów, a 40% wydatki na usługi związane z ochroną środowiska. W pierwszej grupie przeważały wydatki związane z ochroną powietrza, stanowiące ok. 26,7 mld zł (to m.in. instalacje podzielników, liczników ciepła i termoregulatorów, modernizacja instalacji ogrzewania, zakup i montaż okien energooszczędnych czy docieplanie budynku). W wydatkach na usługi 11,4 mld zł zajął wywóz odpadów, w tym osadów ściekowych, a 10,1 mld zł - wywóz ścieków oraz odprowadzanie ich do kanalizacji i oczyszczanie.

Opłaty i kary źródłem finansowania

Raport oprócz wydatków porusza również kwestie finansowania ochrony środowiska. Ważną rolę odgrywają w nim wpływy z opłat i kar, tworzących przychody Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz funduszy wojewódzkich – najważniejszych funduszy ekologicznych w Polsce. Według przytoczonych danych NFOŚiGW, w 2022 r. większość – ponad 700 mln zł – wpływów do funduszy wojewódzkich pochodziła z opłat za gospodarkę odpadami.  1 215,4 mln zł (o 4,4 mln zł więcej niż w 2021 r.) wyniosły wpływy z tytułu opłat do urzędów marszałkowskich. Fundusze przeznaczyły najwięcej środków – 2 632,4 mln zł – na ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu, a także 1 129,5 mln zł na gospodarkę ściekową i ochronę wód oraz 536 mln zł na gospodarkę odpadami. 70,9% stanowiły bezzwrotne formy finansowania. Jeśli chodzi o wpływy funduszy z kar za korzystanie ze środowiska, było ich 15,9 mln zł przy 63,5 mln zł wymierzonych, z czego 41,4% stanowiły wpływy z kar za nieprzestrzeganie przepisów o odpadach.

W 2022 r. w ramach dotacji na ochronę środowiska przyznano Polsce 822 mln euro, w ramach takich mechanizmów jak Fundusz Spójności, Instrument Finansowy LIFE+, Fundusz Modernizacyjny czy Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Najwięcej środków z pomocy zagranicznej przeznaczono na inwestycje w ochronę powietrza, o wartości 792,4 mln euro. Jako osobny „strumień” raport ujmuje kredyty proekologiczne, udzielone w 2022 r. na łączną kwotę 1 622,3 mln zł, z 99% udziałem kredytów komercyjnych. Pośród kredytów preferencyjnych prym wiódł Bank Ochrony Środowiska, który udzielił ich na kwotę 15,4 mln zł. Ok. 49% z nich przeznaczono na ochronę powietrza, 32% natomiast - na ochronę wód.

675 mln ton krajowej konsumpcji materialnej

Główny Urząd Statystyczny w swojej publikacji informuje także o usuwaniu szkód górniczych, na co w 2022 r. przeznaczono 393,9 mln zł, naprawiając 4140 uszkodzonych obiektów. 39,9% z tych wydatków (156,7 mln zł) stanowiły odszkodowania. Pod koniec raportu czytamy o rachunkach ekonomicznych środowiska, które „umożliwiają pomiar wkładu środowiska do gospodarki oraz oddziaływania gospodarki na środowisko”. Rachunki obejmują emisje, dowiadujemy się więc, że emisje dwutlenku węgla w 2021 r. oszacowano na 352 mln ton, przy ok. 76% udziale emisji z podmiotów gospodarki narodowej i ok. 24% emisji z gospodarstw domowych. W tej sekcji wymieniono również statystyki podatkowe. Wysokość podatków związanych ze środowiskiem w 2022 r. wyniosła w Polsce 75,8 mld zł (w porównaniu z 36 mld zł w 2008 r.). Krajowa konsumpcja materialna, czyli suma surowców pozyskiwanych na terytorium Polski oraz ich import minus eksport surowców, mierząca „całkowitą ilość materiałów zużytych przez gospodarkę” w 2021 r. zamknęła się w liczbie 675 mln ton. W przeliczeniu na mieszkańca było to ok. 17 ton przy unijnej średniej ok. 14 ton. Wartość wskaźnika produktywności zasobów (stosunku PKB do krajowej konsumpcji materialnej) w 2021 r. wyniosła 0,8 euro na kg.

Szymon Majewski
Dziennikarz