© David
Czy transformacja energetyczno-klimatyczna ma coś wspólnego z potrzebami mieszkaniowymi i środkami służącymi do ich zaspokajania? Potwierdzającą odpowiedź na to pytanie znajdujemy w opublikowanym w grudniu br. raporcie Wyzwania mieszkalnictwa a neutralność klimatyczna. Potencjał instrumentów polityki mieszkaniowej ze szczególnym uwzględnieniem Społecznych Agencji Najmu (SAN) przygotowanym przez Polską Zieloną Sieć na zlecenie organizacji Habitat for Humanity Poland(1). Autorzy przeprowadzonego badania eksploracyjnego wzięli pod lupę istniejące instrumenty polityki mieszkaniowej przydatne w walce z ubóstwem energetycznym, które stanowi jeden z istotnych społecznych wymiarów transformacji – m.in. w świetle planowanej unijnej dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynków. Z dostępnych mechanizmów, badacze położyli największy nacisk na Społeczne Agencje Najmu (SAN)– podmioty dzierżawiące mieszkania lub domy jednorodzinne od prywatnych właścicieli, po to by wynajmować je wskazanym przez gminę osobom, które nie mają możliwości samodzielnego zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych w inny sposób (m.in. samotnych rodziców, osób starszych czy znajdujących się w tzw. luce czynszowej).
Zdefiniować ubóstwo energetyczne
Jak czytamy w raporcie, ubóstwo energetyczne nie posiada jednej, uniwersalnej definicji, ale „wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane podjąć próbę jej sformułowania”. Mówią o tym m.in. wytyczne KE z zalecenia 2020/1563, w których Komisja wspomina o wskaźnikach na potrzeby pomiaru ubóstwa energetycznego i ilościowego ujęcia problemu. Polska Zielona Sieć proponuje własną definicję zjawiska. Według organizacji, ubóstwo energetyczne występuje kiedy przez wysokie koszty ogrzewania gospodarstwo domowe nie jest w stanie utrzymać temperatury od 18 do 30 st. C, nie dokonując uszczerbku na zaspokojeniu innych, równie istotnych potrzeb takich jak zakup jedzenia czy lekarstw. Autorzy przekonują, że zagrożenie ubóstwem energetycznym nie dotyczy wyłącznie grup zwyczajowo uznawanych za wykluczone – ponieważ „kryzys energetyczny zimy 2022 pokazał, że zjawisko to może obejmować także rodziny wysokofunkcjonujące, ale bez zabezpieczenia finansowego czy inwestycyjnego”. O problemie wspominają takie dokumenty jak Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu czy Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2030 roku, a do podpowiadanych w nich środkach zaradczych należy m.in. zapewnienie czystej i taniej energii oraz poprawa efektywności energetycznej budynków. Tego typu działania, łączące prospołeczną i proklimatyczną optykę, mają wpisywać się w założenia sprawiedliwej transformacji, którą od 2026 r. realizować będzie m.in. unijny Społeczny Fundusz Klimatyczny. Ma on zapewnić wsparcie dla gospodarstw domowych w trudnej sytuacji bytowej wynikającej ze skutków ubocznych transformacji.
Czytaj też: Ubodzy energetycznie bardziej narażeni na skutki zmiany klimatu
O lepsze prawo i komunikację
Zgłębiając te zagadnienia, badacze przyjrzeli się istniejącej literaturze oraz przeprowadzili 12 pogłębionych wywiadów z ekspertami i ekspertkami czy przedstawicielami gmin, w których realizuje się omawiane środki polityki mieszkaniowej. Autorzy rozmawiali m.in. z reprezentantami urzędów miasta w Tarnowie i Chorzowie, gminy Turek, Ośrodka Pomocy Społecznej w Sianowie, Uniwersytetu Warszawskiego, Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej czy Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Jak zastrzeżono w raporcie, badanie nie jest reprezentatywne, dlatego jego wyniki trzeba uznawać za wstępne; „dostarczają wskazówek do pogłębienia i dalszych poszukiwań”. Przedmiotem rozmów był komunalny zasób mieszkaniowy i różne formy budownictwa społecznego. Główne zidentyfikowane przez rozmówców problemy w rozwiązywaniu problemów mieszkaniowych, w tym ubóstwa energetycznego, to brak mieszkań i programów skierowanych do niektórych grup wrażliwych, trudności z pozyskiwaniem finansowania, długie procesy legislacyjne o nie w pełni adekwatnych rezultatach oraz brak efektywnego przepływu informacji między instytucjami o planowanych i realizowanych projektach. Rozwiązaniem mają być dobre praktyki wdrażane zwłaszcza na poziomie lokalnym, takie jak wspólne mieszkania dla seniorek w Rybniku (tzw. co-housing), czy całoroczna ogrzewalnia pasywna w miejscowości Nowe w woj. kujawsko-pomorskim dla osób w kryzysie bezdomności. Liczni respondenci potwierdzili wagę łączenia kwestii klimatycznych i socjalnych, np. w zakresie inwestycji w odnawialne źródła energii i modernizację energetyczną. Rozwiązania takie jak wspomniane SAN według badanych mają mieć szansę na powodzenie przy wykorzystaniu tak prywatnych, jak i publicznych zasobów, w tym np. poprzez remonty i zagospodarowanie pustostanów.
Czytaj też: Forum Mieszkaniowe 2023 – podsumowanie wydarzenia
Czego trzeba? Współpracy i synergii
Podsumowując badanie, autorzy raportu przedstawiają swoje rekomendacje. Otwiera je zalecenie inwestycji w długofalowe i w dłuższej perspektywie tańsze rozwiązania, takie jak podwyższanie standardów energetycznych budynków i rozwój OZE , będące „działaniem na rzecz uniezależniania się od rosnących cen energii i podwyższania komfortu życia”. Założenia polityki energetycznej powinny być uwzględnione w strategiach polityki mieszkaniowej, a w ich opracowywaniu muszą brać udział także pracownicy ośrodków pomocy społecznej. Do ostatniej z tych grup, według Polskiej Zielonej Sieci, należy także skierować edukację klimatyczną, samorządy powinny za to otrzymać wsparcie szkoleniowe i networkingowe, przydatne w wymianie efektywnych rozwiązań. Kolejna rekomendacja mówi o „ogniskowaniu kompetencji interesariuszy” na poziomie krajowym wokół zagadnień takich jak ubóstwo energetyczne i modernizacja energetyczna. Podobnych rezultatów ma dostarczyć „poprawa współpracy i wymiany informacji między instytucjami”, m.in. poprzez wyznaczenie osób odpowiedzialnych za kontakt między ministerstwami i koordynację ustalania polityk. Jak przekonują autorzy, „efektem tych działań będzie tworzenie bardziej spójnych i interdyscyplinarnych dokumentów urzędowych”, a bliską współpracę w zwalczaniu ubóstwa energetycznego mogą rozwijać np. Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Szymon MajewskiDziennikarz
Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.
