Ostrożnie z biomasą. Wnioski z raportu Europejskiej Agencji Środowiska

© oselote

Europejskie biomasowe puzzle. Wyzwania, możliwości i kompromisy wokół produkcji i zużycia biomasy w UE – sam tytuł opublikowanego w listopadzie raportu ⁽¹⁾zapowiada poruszenie trudnych pytań o biomasę oraz konieczność znalezienia rozwiązań godzących różne racje.

Jak zauważają autorzy, surowce pochodzenia biologicznego są stosowane przez ludzi od tysięcy lat. Obecnie zaś mają odegrać kluczową rolę w realizowanym w Unii Europejskiej przejściu do zrównoważonej i neutralnej klimatycznie gospodarki. Przyjęta w raporcie definicja biomasy jest szeroka i obejmuje wszelką występującą w ekosystemach roślinność, w tym materię organiczną gleby, żywność i drewno, biopaliwa oraz odpady ulegające biodegradacji.

Według przytoczonych danych, w 2017 roku w UE zużyto 1,2 mld ton suchej biomasy - 68% pochodziło z rolnictwa, natomiast 27% – z gospodarki leśnej. 50% tej sumy przeznaczono na żywność i wyposażenie dla zwierząt gospodarskich, 22% w energetyce, a 28% na surowiec budowlany (wykorzystywany głównie w celach konstrukcyjnych, w branży meblarskiej oraz produkcji papieru i opakowań z biomasy drzewnej). Zastosowanie biomasy rośnie zwłaszcza w sektorze energetycznym; w 2021 r. stanowiła w nim już 56% ze wszystkich unijnych źródeł odnawialnych.

Zagrożenia dla klimatu i bioróżnorodności

Produkcja i pozyskiwanie biomasy mogą negatywnie wpływać na bioróżnorodność i ekosystemy wraz z ich zdolnością do pochłaniania dwutlenku węgla z atmosfery. Należy więc znaleźć złoty środek pomiędzy jej zastosowaniem a potrzebami przyrody – czytamy w raporcie.

Zastępując paliwa kopalne, biomasa redukuje emisję gazów cieplarnianych, pomagając również w dekarbonizacji transportu czy sektora budowlanego. Wzrastające zapotrzebowanie grozi jednak nadwyrężeniem istniejących ekosystemów. Raport dostrzega napięcie pomiędzy celami odbudowy dzikiej przyrody i bioróżnorodności, wyrażonymi m.in. w rozporządzeniu Nature Restoration Law, a podażą biomasy, która w wyniku działań ochronnych może się zmniejszać.

Problematyczna w ocenie autorów jest również sama klasyfikacja biomasy jako neutralnego klimatycznie źródła energii. Choć rośliny i drzewa odrastają, ponownie gromadząc dwutlenek węgla, całość tego procesu zajmuje dekady – tymczasem w krótszym okresie biomasa pozostaje emisyjna. „Dostępność biomasy jest znaczącym wyzwaniem” – czytamy dalej. Zmiany klimatu i wynikające z nich ekstremalne zjawiska pogodowe w rodzaju fal upałów, powodzi, późnych przymrozków czy burz zagrażają produkcji biomasy rolniczej. Wpływają także na produktywność lasów, zwłaszcza w przypadku szczególnie wrażliwych monokultur leśnych. Zrównoważone użycie musi umożliwiać regenerację przyrody, a nadmierna eksploatacja zarówno zasobów leśnych, jak i rolnych negatywnie wpływa na bioróżnorodność otaczających siedlisk. Dbałość o te ostatnie wymaga też ograniczenia stosowania nawozów chemicznych oraz zagęszczenia zwierząt gospodarskich.

Czytaj też: Co dalej z biomasą drzewną? RED III bez rewolucji, ale z reformami

Potrzeba decyzji

Autorzy raportu przekonują o pilnej konieczności podjęcia decyzji na temat zarządzania biomasą. Ekosystemy, które ją dostarczają, nie są w dobrej kondycji. Zmniejsza się też pochłanianie dwutlenku węgla, na które liczy Europa, myśląc o realizacji celów klimatycznych dla 2030 i 2050 roku. W opracowaniu pada informacja o lukach w wiedzy – tymczasem dla przyjęcia odpowiednich regulacji potrzeba danych, dotyczących np. „nieraportowanego drewna w przepływach biomasy” albo wpływu zmian klimatu na produktywność upraw i lasów.

Raport przedstawia kilka rekomendacji. Wzmocnienie i ochrona bioróżnorodności oraz przechwytywanie CO₂ wymaga odbudowy siedlisk, takich jak mokradła oraz zidentyfikowania szczególnie ważnych obszarów, które należy otoczyć ścisłą ochroną. „Ustawodawcy muszą zapewnić, że wzrastające zapotrzebowanie na biomasę nie doprowadzi do niezrównoważonych praktyk ani w UE ani poza nią” – czytamy dalej. Co do wzbudzającej największe kontrowersje biomasy drzewnej raport zachęca do wprowadzenia zachęt popularyzujących tzw. kaskadowe wykorzystanie drewna oraz większą cyrkularność tego surowca.

Na problemy związane zwłaszcza z wykorzystaniem tzw. biomasy drzewnej od dawna zwracały uwagę ruchy prośrodowiskowe – wśród nich Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot, która w 2022 r. opublikowała raport „Lasy do spalenia. Prawdziwa cena bioenergii”. Jak przekonywali twórcy opracowania, wzrost zużycia leśnego surowca niszczy bioróżnorodność, zaburza zdolność lasów do łagodzenia zmian klimatu i pogłębia je poprzez utrzymywanie wysokich emisji. Współautor raportu Augustyn Mikos podkreśla, że z punktu widzenia środowiska optymalnym rozwiązaniem jest pozostawienie biomasy w ekosystemach. Jeśli jednak jest już stosowana przez człowieka, lepiej stawiać na zużycie materiałowe niż energetyczne – Zdecydowanie lepiej wykorzystać drewno do budowy domu, niż je spalić. Część dwutlenku węgla pozostaje w nim związana i nie emitujemy go do atmosfery, poza tym budownictwo to też większa ekonomiczna wartość dodana. Naczelną zasadą powinno być kaskadowe wykorzystanie drewna – mówi Mikos. Jak dodaje, potrzeba większej jasności europejskiego ustawodawstwa, które w kilku punktach formułuje sprzeczne cele – podczas gdy dyrektywa RED III uznaje biomasę za odnawialne źródło energii, rozporządzenie LULUCF wyznacza cele dotyczące pochłaniania CO₂ w sektorze gruntów, a Nature Restoration Law obliguje do odbudowy siedlisk.

Postulat odejścia od energetycznej utylizacji drzew pojawił się w przygotowanym przed wyborami Manifeście Leśnym, którego sygnatariusze, powołując się na dane GUS, informowali o 5 mln m3 drewna spalanych rocznie przez polskie elektrownie i elektrociepłownie⁽²⁾.

Naprzeciw wezwaniu społeczników wychodzi podpisana w zeszłym tygodniu umowa koalicyjna. Jak pisaliśmy, strony tworzące nowy rząd zobowiązują się w niej do wprowadzenia zakazu spalania drewna w energetyce zawodowej, podążając w kierunku postulowanym w raporcie Europejskiej Agencji Środowiska.

- Bardzo cieszymy się z tej deklaracji i będziemy rozliczać polityków z jej wdrażania. Wiemy, że nie stanie się to z dnia na dzień. Czekamy jednak na mapę drogową, która pokaże realny plan na odejście od energetyki opartej na biomasie drzewnej – zaznacza Augustyn Mikos.

Szymon Majewski
Dziennikarz