10% surowców ma pochodzić z UE. Parlament Europejski przyjął Critical Raw Materials Act

© Henri Koskinen

Jak dowiadujemy się z komunikatu prasowego, „we wtorek (12 grudnia br. – przyp. red.) Parlament dał zielone światło dla planów, które mają zwiększyć podaż surowców strategicznych w Unii”.  Za przepisami głosowało 549 eurodeputowanych, a do publikacji w Dzienniku Urzędowym UE potrzeba jeszcze oficjalnego zatwierdzenia przez Radę. - Te przepisy to strategia polityki przemysłowej, która zapewni podaż surowców w Europie bez szkody dla środowiska. Za pomocą ukierunkowanych zachęt ekonomicznych dajemy prywatnym inwestorom pewność planowania projektów – powiedziała parlamentarna sprawozdawczyni Nicola Beer z Grupy Renew Europe. Mowa o Critical Raw Materials Act – rozporządzeniu ustanawiającym ramy bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych. Według przytoczonej w unijnych źródłach definicji surowce krytyczne mają duże znaczenie gospodarcze, ale wiążą się z wysokim ryzykiem dostaw – to m.in. wykorzystywany przy produkcji baterii lit albo stosowany do tworzenia półprzewodników krzem. Są także jednym ze środków niezbędnych do przeprowadzenia zielonej transformacji⁽¹⁾. Jak pisaliśmy w momencie przedstawienia projektu rozporządzenia przez Komisję Europejską w marcu br., wiele z kluczowych surowców Unia musi niemal w całości sprowadzać z państw trzecich. Planowana regulacja ma na celu zwiększyć europejską niezależność w tym obszarze, zdywersyfikować import, zmniejszyć ryzyko zakłóceń łańcuchów dostaw i wdrożyć modele gospodarki o obiegu zamkniętym. Według propozycji KE, do 2030 r. co najmniej 10% używanych surowców krytycznych ma pochodzić z jej obszaru, co najmniej 40% rocznego zużycia podlegać przetwarzaniu na terenie Unii, a co najmniej 15% rocznego zużycia pochodzić z recyklingu. Na każdym etapie przetwarzania limit zużycia surowca pochodzącego z jednego państwa trzeciego ma wynosić 65%.

Czytaj też: Parlament Europejski popiera zapisy ustawy o surowcach krytycznych UE

25% - nowy cel dla recyklingu

Przyjęte 13 listopada porozumienie Rady i Parlamentu podtrzymuje założenia przedstawione przez Komisję, uzupełniając je o dodatkowe elementy. Na listę surowców strategicznych, których ma być 17, trafiło aluminium. Tak jak w pierwotnej propozycji, 34 surowce uznano za krytyczne. Przez trzy lata do wykonania przez KE pierwszej rewizji listy za surowiec strategiczny będzie uznawany również grafit syntetyczny. Do rangi projektów strategicznych będą mogły kandydować projekty rozwijające produkcję substytutów surowców krytycznych. Osiągnięciu celu zastosowania co najmniej 10% surowców pochodzących z obszaru UE ma służyć uproszczenie procedury wydawania zezwoleń na strategiczne projekty wydobywcze. W przypadku takich projektów proces wydawania pozwoleń nie powinien trwać dłużej niż 27 miesięcy, natomiast w przypadku projektów związanych z przetwarzaniem i recyklingiem – 15. Obsługą zezwoleń zajmą się tzw. pojedyncze krajowe punkty kontaktowe powoływane przez państwa członkowskie na szczeblu lokalnym, regionalnym lub krajowym.

Rada i Parlament wzywają państwa członkowskie do zwiększenia inwestycji w badania, rozwój innowacji oraz promowanie obiegu zamkniętego. Podczas gdy wyznaczone na 2030 r. cele związane z wydobyciem (10%) i przetwarzaniem (40%) pozostały takie same jak w pierwotnej propozycji, podniesiono pułap minimalnego rocznego zużycia surowców z recyklingu. Wyniesie on 25%.

Regulacja obejmie duże firmy z branży technologii strategicznych, które są narażone na niedobory surowców krytycznych. Komunikat Rady wymienia tu fabryki baterii, producentów wodoru i energii odnawialnej, transmisję i przechowywanie danych oraz przemysł lotniczy. Przedsiębiorstwa z tych branż będą musiały dokonywać regularnej oceny ryzyka w swoich łańcuchach dostaw, informując o pochodzeniu materiałów i możliwych zakłóceniach. W porozumieniu mówi się również o tym, by 18 miesięcy po wejściu rozporządzenia w życie KE przedstawiła sprawozdanie o szacowanym zużyciu wszystkich surowców krytycznych przez kolejne trzy dekady.

Potencjał tkwiący w hałdach

W ocenie prezes Klastra Gospodarki Odpadami i Recyklingu prof. Joanny Kulczyckiej z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN oraz AGH w Krakowie pułap 10% surowców krytycznych pozyskiwanych na obszarze UE jest wysoki. – 10% to bardzo dużo. Jako klaster bardzo nas to cieszy. Wiemy jednak, że wymaga to przede wszystkim zapewnienia źródła dostaw oraz sprawnego wydawania wszelkiego rodzaju pozwoleń. Rozporządzenie przyspiesza ten proces – mówi prof. Kulczycka. Jak wskazuje ekspertka, rozporządzenie kładzie nacisk na bezpieczeństwo surowcowe i wymaga od państw UE zarówno pozyskiwania surowców pierwotnych, jak i tych pochodzących z recyklingu. – W Polsce surowce, takie jak cynk i ołów można pozyskiwać np. z hałd pogórniczych. Można i powinno odzyskiwać się odpady pogórnicze. Takie działania obecnie z sukcesem podejmują Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”. Wiemy też – choć jeszcze tego nie zrobiono - jak odzyskiwać pierwiastki ziem rzadkich z hałdy po Zakładach Chemicznych Wizów. Inny surowiec krytyczny, fosfor, może pochodzić ze spalarni osadów pościekowych. Te koncepcje i technologie istnieją, a na ich temat cały czas toczy się debata naukowa – stwierdza nasza rozmówczyni.

Prof. Kulczycka wskazuje także na potencjał tzw. „urban miningu”, czyli odzyskiwaniu surowców m.in. z odpadów elektronicznych. – Chodzi o tzw. odpady miejskie, czyli wszelkiego rodzaju złom, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny czy puszki aluminiowe – precyzuje profesor.

Bierzmy przykład ze Skandynawii

Jak podkreśla prof. Kulczycka, niezbędne w świetle rozporządzenia zwiększenie skali wydobycia surowców krytycznych i strategicznych wymaga szerokiej akceptacji społecznej. – Potrzebujemy konsensusu wokół otwierania nowych kopalń, których działalność będzie wiązać się także z wpływem na środowisko. Nie jest to łatwe. Mamy wiele przykładów zakładów, które zamknięto lub nie dopuszczono do ich powstania, jak w Zawierciu, gdzie wydobywane miały być cynk i ołów, ale przez wiele lat trwały protesty społeczne – ostrzega specjalistka.

Przykładów dobrych praktyk i pogodzenia różnych wartości według prezes Klastra Gospodarki Odpadami i Recyklingu można szukać w Skandynawii. – W państwach tego regionu otwieraniu kopalni towarzyszy transparentna dyskusja z mieszkańcami. Kładzie się akcent na powstające miejsca pracy oraz inne korzyści gospodarcze, przestrzega się też zasad zrównoważonego rozwoju. Funkcjonują plany zagospodarowania i rewitalizacji obszarów pogórniczych. W efekcie z całej Europy górnictwo rozwija się obecnie najlepiej właśnie tam – nie tylko ze względu na uwarunkowania geologiczne, ale i akceptację społeczną – mówi prof. Kulczycka. Jak dodaje, zakłady górnicze stopniowo stają się coraz bardziej przyjazne dla środowiska, w czym pomaga wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań IT w duchu „smart mine”. – Zapotrzebowanie na surowce krytyczne i strategiczne, zwłaszcza te metaliczne, jest i będzie wielkie. Wiele państw tworzy agencje, które będą analizować ten obszar. Poziom pozyskiwania surowca wtórnego w większości wypadków jest niski, nadal musimy więc korzystać ze źródeł pierwotnych, robiąc to w zrównoważony sposób – kontynuuje, dodając, że dotyczy to również Polski. – Państwowy Instytut Geologiczny przygotował w tym roku bilans zasobów złóż kopalin⁽²⁾, który może być wskazówką do tego, gdzie poszukiwać surowców krytycznych i strategicznych. Co do surowców miejskich, widzę duży potencjał w jeszcze lepszym zagospodarowaniu złomu i sprzętu elektrycznego oraz elektronicznego – podsumowuje prof. Kulczycka.

Szymon Majewski
Dziennikarz