Zakaz czy ekomodulacja? Dwugłos w sprawie jednorazowych opakowań z papieru

© Olena

Zajmująca się ochroną przyrody organizacja podjęła temat zużycia opakowań papierowych przy okazji trwającego procesu legislacyjnego ws. rewizji rozporządzenia PPWR (ang. Packaging and Packaging Waste Regulation). Przygotowywana regulacja, którą na łamach Teraz Środowisko kilkakrotnie omawialiśmy, ma przełomową wagę – po raz pierwszy w historii UE zostaną wprowadzone cele dotyczące redukcji odpadów. Jak pisaliśmy w momencie przyjęcia stanowiska przez Parlament Europejski w listopadzie ub.r., do 2030 r. odpadów opakowaniowych ma być mniej o 5% (punkt odniesienia stanowią poziomy z roku 2018), do 2035 r. o 10%, a do 2040 r. – o 15%. Projekt zakłada także zdolność do recyklingu wszystkich nowo projektowanych opakowań i obowiązkowe normy nt. zawartości recyklatu. Na etapie prac w Europarlamencie wprowadzono szczegółowe cele redukcyjne dla odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych; rozporządzenie ma również wprowadzić obowiązek 90% selektywnej zbiórki dla różnych rodzajów odpadów w 2029 r. Ważnym obszarem aktu jest także promocja opakowań wielokrotnego użytku kosztem ograniczanych opakowań jednorazowych.

Czytaj też: Redukcja produkcji odpadów wymagana prawem. W oczekiwaniu na rozporządzenie PPWR

Z 19 do 121 kg

Właśnie tych zapisów projektowanego rozporządzenia dotyczy list skierowany przez Pracownię na rzecz Wszystkich Istot do ministry Pauliny Hennig-Kloski⁽¹⁾. Społecznicy wyrażają zaniepokojenie rosnącą ilością odpadów opakowaniowych z papieru, których, według przytoczonych danych, w 2021 r. przypadło średnio 121 kg na mieszkańca (przy 19 kg w 1998 r.). Jak czytamy w liście, „konieczność odchodzenia od plastiku nie może bowiem prowadzić do drastycznego zwiększania popytu na papier, którego zużycie przyczynia się do eksploatacji lasów w Polsce i na świecie”. Organizacja zwraca się do szefowej Ministerstwa Klimatu i Środowiska z prośbą o poparcie przez Polskę w toku unijnych negocjacji (których kolejny etap ma mieć miejsce 4 marca br.) trzech konkretnych fragmentów projektu. Chodzi o artykuł 22 (z wierszami 2 i 3 w załączniku V) mówiący o zakazie stosowania sztućców i talerzy jednokrotnego użytku w lokalach gastronomicznych oraz o zakazie stosowania wykonanych z dowolnego materiału opakowań jednorazowych na warzywa i owoce poniżej 1,5 kg, punkt 1 z art. 26 o obowiązku użycia opakowań wielorazowych dla 90% produktów wielkogabarytowych AGD, a także następne punkty z art. 26 niedopuszczające możliwości zwolnienia z celów dotyczących opakowań wielokrotnego użytku.

Ryzyko osłabienia

Jak stwierdza przedstawiciel Pracowni i współautor raportów Lasy poza kontrolą oraz Lasy do spalenia, Augustyn Mikos, poparcie polskich władz dla ponownego użycia jest ważne ze względu na niebezpieczeństwo osłabienia regulacji. Działacz sprzeciwia się niezamierzonym konsekwencjom koncentracji na redukcji ilości odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych, którymi może okazać się dalszy wzrost odpadów z papieru. – Rewizja (…) ma wzmocnić podstawowe wymogi dotyczące opakowań, ich ponownego użycia i recyklingu.  Nie możemy dopuścić do tego, aby jeden rodzaj jednorazowych opakowań zastępować innym rodzajem jednorazowych opakowań. Powinniśmy włożyć wysiłek w zwalczanie nadmiernego pakowania i zmniejszanie ilości odpadów opakowaniowych. Zmiana jednorazówki z plastiku na jednorazówkę papierową spowoduje jeszcze większy wzrost presji na lasy – mówi Mikos. Jak dodaje, minimalizację liczby odpadów trzeba wdrożyć „wbrew opakowaniowemu lobby”, któremu zależy na utrzymaniu możliwości korzystania z jednorazowych opakowań.

15% drewna z polskich lasów na opakowania

Pracownia na rzecz Wszystkich Istot przytacza dane świadczące o związkach między rosnącym zużyciem jednorazowych opakowań papierowych a eksploatacją leśnych ekosystemów. Do produkcji pulpy drzewnej, stosowanej przy wytwarzaniu papieru, w 2021 r. zużyto ok. 6,7 mln m3 drewna; suma ta stanowi równowartość 15% pozyskania surowca w polskich lasach. W 2021 r. w naszym kraju wyprodukowano 1,75 mln ton pulpy – o 70% więcej niż w roku 1998. Wzrost produkcji papieru do opakowań w objętych porównaniem latach 1998-2021 wyniósł 320%. W 2021 r. do opakowań wykorzystano 70% wytworzonego w Polsce papieru. Pulpę drzewną sprowadzaliśmy również z zagranicy; w 2021 r. ilość zużytego na nią drewna stanowiła ok. 4,4 mln m3. Import objął także 2,6 mln ton gotowego papieru i tektury, z czego 70% służyło do wytwarzania opakowań.

Czytaj też: Raport EEB sceptycznie o rozwiązaniach opakowaniowych KE

Globalny problem i lobbing

- W zglobalizowanym świecie zwiększenie popytu spowodowane rosnącym zużyciem papieru jest motorem niszczenia lasów – dodaje Augustyn Mikos, wskazując na przykład Indonezji, gdzie „skala wylesiania rośnie wykładniczo”, w latach 2017-2022 zwiększając się pięciokrotnie, a także Kanady (drugiego największego eksportera pulpy drzewnej), gdzie „każdego roku zręby obejmują obszar wielkości (…) 1,2 mln boisk piłkarskich”.  Spytany przez nas o źródło danych przywołanych przez Pracownię, działacz wskazuje na dorobek Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (ang.
Food and Agriculture Organization of the United Nations – FAO). – FAO w swojej bazie danych podaje informacje o wyrażonych w tonach ilości wyprodukowanej pulpy drzewnej, którą, za pomocą ugruntowanej metodologii, da się przeliczyć na ilość pozyskanego z lasów drewna. W naszych szacunkach posłużyliśmy się metodologicznymi wytycznymi Komisji Europejskiej – wskazuje nasz rozmówca.

Opowiadając o przyrodniczo-klimatycznych skutkach rozpowszechnienia opakowań papierowych, Mikos wskazuje na przypadek Finlandii. – To kraj z proporcjonalnie do swojej populacji i obszaru bardzo wysokim poziomem zalesienia. Rosnąca eksploatacja fińskich lasów na potrzeby przemysłu papierniczego, a także energetyki wykorzystującej biomasę drzewną, doprowadziła jednak do tego, że ilość pochłanianego przez lasy dwutlenku węgla w ciągu kilkunastu lat spadła o 85% - wskazuje przedstawiciel Pracowni. Ekspert mówi o „agresywnym lobbingu” podejmowanym przeciwko promującym wielokrotne użycie zapisom PPWR. – Są to działania przemysłu opakowaniowego i dużych firm takich jak McDonald. Były one na tyle natarczywe, że Parlament Europejski podjął śledztwo ws. ewentualnych nadużyć, opisane m.in. na łamach magazynu Politico⁽²⁾. Prawdopodobnie właśnie w wyniku lobbingu stanowisko Parlamentu Europejskiego ma słabą wymowę i zawiera wiele rekomendowanych ograniczeń czy wyłączeń – min. wyłączenia opakowań papierowych z zastępowania opakowań jednokrotnego użytku opakowaniami wielokrotnego użytku. Mamy nadzieję, że polskie władze nie poddadzą się takim naciskom i w unijnych negocjacjach opowiedzą się za bardziej surowymi zapisami; dlatego skierowaliśmy apel do ministry Hennig-Kloski – mówi Augustyn Mikos.

Z deszczu pod rynnę? Kolejne ryzyka

O komentarz poprosiliśmy również prezesa Polskiej Izby Odzysku i Recyklingu Opakowań (POIRO), Konrada Nowakowskiego. Nowakowski polemizuje ze stanowiskiem Pracowni na rzecz Wszystkich Istot. Jak mówi, rygorystyczna eliminacja papierowych opakowań jednorazowego użytku może doprowadzić do pojawienia się na rynku nowych, rzekomo wielorazowych opakowań z tworzyw sztucznych, które będą dalej zanieczyszczać środowisko naturalne. „Wielorazowe” alternatywy będą cięższe niż obecnie stosowane jednorazowe opakowania z tworzyw sztucznych i zamiast minimalizować ilość odpadów plastikowych, zwiększą je. – Oczywiście powinniśmy minimalizować i ograniczać liczbę wszelkich odpadów, odpady papierowe mają jednak wysoki potencjał recyklingu. Instalacji recyklingu papieru jest w Polsce wiele, funkcjonują również systemy selektywnej zbiórki; w innych państwach członkowskich UE również nie występują problemy w tym zakresie. Problem sprawia natomiast recykling odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych i to na ich ograniczeniu przede wszystkim powinniśmy się skupić – mówi Konrad Nowakowski.

Ekomodulacja ponad zakazy

Zakaz stosowania jednorazowych opakowań z papieru w ocenie prezesa POIRO jest „ryzykowny” i niewygodny dla konsumentów. Według eksperta lepszym instrumentem promowania opakowań wielokrotnego użytku są ekomodulacja, a więc zróżnicowanie stawek za wprowadzane na rynek opakowania w zależności od ich rodzaju, oraz Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta. – Ponosząc coraz większe koszty związane z recyklingiem, przedsiębiorcy będą coraz częściej wykorzystywać opakowania wielokrotnego użytku. Tego rodzaju stymulowanie właściwych kierunków rozwoju branży sprawdzi się lepiej od sztywnych zakazów. Już dziś widzimy to po słomkach – nie ma boomu na te wielokrotnego użytku. Zakazy w minimalny sposób wpływają na zmianę stylu życia społeczeństwa, na którą powinniśmy położyć nacisk. Edukacja ekonomiczna poprzez wdrożenie opłaty 20 groszy za jednorazowe opakowanie już w tym roku powinna przynieść zauważalne zmiany – ocenia Nowakowski.  Jak stwierdza, „zamierzony skutek” można odnieść tylko dzięki wliczeniu kosztów środowiskowych zagospodarowania odpadu do ceny zakupu. - W ten sposób zdyscyplinujemy do optymalnego korzystania z zasobów zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów. Każdy potrafi liczyć pieniądze, ale mało kto lubi zakazy. Jest też mocno dyskusyjne, czy sankcje bez powszechnej społecznej akceptacji mają szansę na wykonalność – mówi nasz rozmówca.

Czytaj też: Recykling papieru i tektury – gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?

Szymon Majewski
Dziennikarz