Od sprawiedliwej transformacji po rządy prawa. Postulaty EEB przed prezydencją Belgii w Radzie UE

© evannovostro

Belgijskie kierownictwo w pracach Rady Unii Europejskiej rozpocznie się 1 stycznia 2024 r. Rząd Alexandra de Croo przejmie stery od Hiszpanii, której prezydencja trwała od 1 lipca br. Jak pisaliśmy na początku tego okresu, wśród hiszpańskich priorytetów znalazło się dokonanie postępu w zielonej transformacji i „adaptacji środowiskowej”. Belgia podąża śladem poprzedniczki – obok obrony rządów prawa i demokracji, wzmocnienia unijnej konkurencyjności, promocji Europy jako aktora globalnego, ochrony ludzi i granic oraz wzmocnienia programu społecznego i zdrowotnego UE, jednym z sześciu kluczowych zadań, jakie sobie wyznaczyła, jest dążenie do zielonej i sprawiedliwej transformacji⁽¹⁾. Weryfikacja zobowiązań, obejmujących wzmocnienie cyrkularności, zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi czy przyspieszenie adaptacji do zmian klimatu, może przyjść wraz ze sprawdzianami, jakie w swoim memorandum sformułowało EEB⁽²⁾.

Wyzwania stojące przed Belgią

Jak stwierdza zrzeszająca 180 podmiotów z 40 państw federacja organizacji pozarządowych, belgijska prezydencja przypada na czas finalizacji Europejskiego Zielonego Ładu przed czerwcowymi wyborami do Europarlamentu. Po kierownictwie Hiszpanii, która mierzyła się z lobbingiem osłabiającym czołowy unijny program⁽³⁾, Belgia będzie musiała m.in. odnieść się do wyników śródokresowego przeglądu Ósmego Programu Środowiskowego UE. Przedstawi także unijne inicjatywy z zakresu cyrkularności oraz gospodarki wodnej na szóstej sesji Zgromadzenia ONZ ds. środowiska i podczas negocjacji na temat traktatu plastikowego. Nowa prezydencja „odziedziczy” również przyjętą przez Radę UE w październiku br. Deklarację z Granady, która wśród strategicznych działań Unii na nadchodzące lata wymienia m.in. walkę z zagrożeniami klimatycznymi i środowiskowymi⁽⁴⁾. EEB wyraża nadzieję na energiczne przewodnictwo Belgii oraz sformułowanie „progresywnej wizji” na następne pięć lat. Oczekiwania wobec prezydencji zostały wyrażone w formie „10 zielonych testów”, które, jak pisze organizacja, „mogą wydawać się ambitne, są jednak absolutnie kluczowe dla zapewnienia pożądanej przyszłości, którą zostawimy kolejnym pokoleniom”.

Czytaj też: Są braki, ale lepsze to niż nic - EEB o Nature Restoration Law

10 zielonych testów dla Belgii

1. EEB wzywa Belgię do podtrzymania celów Europejskiego Zielonego Ładu oraz sprawiedliwej transformacji w dalszym procesie rozszerzenia UE, który ma przyspieszyć po oficjalnym rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Ukrainą i Mołdawią w grudniu br. i deklaracjach wobec innych państw. Belgia powinna więc zakończyć unijne procedury legislacyjne we wszystkich pozostałych elementach programu, wspierać „zieloną rekonstrukcję” Ukrainy, pomóc w opracowaniu nowych wskaźników dobrobytu i „zrównoważoności” oraz przyspieszyć zgodną z EZŁ reformę unijnych traktatów handlowych z państwami trzecimi. Cele obejmują również reformy fiskalne i finansowe, przygotowanie dyskusji na temat strategii postwzrostowych i ustanowienie unijnych ram zrównoważonego zarządzania zasobami.
2. Następny punkt mówi o bezpieczeństwie energetycznym przy uwzględnieniu zagrożeń klimatycznych. Jego realizacja wymaga zakończenia negocjacji na temat brakujących elementów pakietu Fit For 55, w tym zwłaszcza dyrektywy o opodatkowaniu energii, certyfikacji pochłaniania CO₂, publikacji planu nt. pomp ciepła i dalszej debaty o realizacji celów klimatyczno-energetycznych na rok 2040. EEB mówi także o potrzebie przyjęcia rozporządzenia nt. adaptacji do zmian klimatu (Climate Adaption Law) i rzetelnej ocenie unijnej zależności od rosyjskich technologii jądrowych, „by uniknąć błędów, które doprowadziły do zależności od rosyjskiego gazu”.
3. Trzeci test EEB dotyczy zatrzymania spadku bioróżnorodności. Podstawowe zadanie, które w związku z testem musi podjąć Belgia, to ostateczne przyjęcia rozporządzenia Nature Restoration Law; poza tym powinna poprowadzić prace nad rozporządzeniem dotyczącym gleb (Soil Law) i Forest Monitoring Law oraz wspierać implementację strategii na rzecz bioróżnorodności. Postulowane działania w tym obszarze to także odrzucenie propozycji KE chcącej obniżyć status ochrony wilka w ramach konwencji berneńskiej, ochrona ekosystemów morskich i przybrzeżnych, czy walka z zanieczyszczeniami.
4. Dalej, federacja europejskich NGOs wzywa do wprowadzenia zrównoważonego systemu żywnościowego i rolnego. Wymaga to m.in. dokończenia procesów legislacyjnych z zakresu strategii „Od pola do stołu" (w tym wprowadzenia ram tzw. Zrównoważonych Systemów Żywności), zakazu chowu klatkowego, sfinalizowania negocjacji na temat rozporządzenia ws. zrównoważonego użycia pestycydów.
5. Jakość wód powierzchniowych i gruntowych oraz wzmocnienie „wodnej odporności” to zagadnienia poruszone w teście piątym. EEB zwraca uwagę na złą jakość europejskich zasobów wodnych i wzywa belgijską prezydencję do priorytetowego potraktowania propozycji KE nt. aktualizacji listy substancji zanieczyszczających, a także uwzględnienia inicjatywy PE nt. rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Sfinalizowane muszą zostać również prace nad nową dyrektywą ściekową, a na wsparcie zasługuje podjęta przez Komisję inicjatywa nt. unijnej odporności wodnej. EEB wspomina także o dalszej implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej.
6. O zanieczyszczeniach mówi również następny test, skupiający się na kwestii czystego powietrza; jego zanieczyszczenie EEB nazywa pierwszym środowiskowym czynnikiem ryzyka zdrowotnego w Europie. Działania w tym obszarze wymagają od Belgii zakończenia procesu rewizji dyrektywy ws. jakości powietrza i zadbania o spełnienie norm WHO do 2035 r.  Europejskie Biuro Środowiska pisze o „pakiecie sprawiedliwości”, który zagwarantuje prawo do czystego powietrza wszystkim obywatelom UE, wzywa prezydencję do „popchnięcia” państw członkowskich, aby przedstawiły narodowe programy kontroli zanieczyszczeń powietrza i zachęca ją do zainicjowania dyskusji o rewizji dyrektywy nt. hałasu.
7. W siódmym teście Belgia zostaje wezwana do walki z toksynami oraz „ambitnej implementacji” zrównoważonej strategii dla chemikaliów (ang. The Chemicals Strategy for Sustanaibility – CSS). Rada UE pod nową prezydencją ma m.in. zająć stanowisko na temat propozycji KE ws. ustanowienia bazy danych o chemikaliach, zadbać o przyjęcie nowego rozporządzenia nt. rtęci i odnieść się do legislacji sektorowych – w tym dyrektywy nt. bezpiecznych zabawek i rozporządzenia PPWR.
8. „Przemysł bez zanieczyszczeń” jest przedmiotem ósmego testu. Jego treść odwołuje się do rewizji dyrektywy IED; Rada UE i Parlament Europejski przyjęły porozumienie w jej sprawie pod koniec listopada. Belgia w okresie swojej prezydencji, jak stwierdza EEB, musi ostatecznie przyjąć tę regulację, a także sfinalizować negocjacje w sprawie dokumentu Net Zero Industry Act. Kolejne zagadnienie to redukcja zanieczyszczeń mikroplastikiem.
9. W dziewiątym teście poruszono kwestię gospodarki cyrkularnej i pełnej realizacji jej potencjału. Belgia powinna przyjąć wnioski Rady, która wzywa KE do ustalenia średnio i długoterminowych celów redukcji użycia pierwotnych surowców ziem rzadkich, zakończyć negocjacje nt. zasad naprawiania towarów oraz przyjąć rozporządzenie PPWR. Memorandum wymienia dalej tzw. dyrektywę Green Claims, która również wymaga stanowiska Rady – podobnie jak rewizja Ramowej Dyrektywy Wodnej i rozporządzenia nt. wymogów cyrkularności dla pojazdów.
10. W ostatnim z testów EEB Belgia ma stanąć przed wyzwaniem wzmocnienia odpowiedzialności, rządów prawa oraz promocji sprawiedliwości środowiskowej. Przyjmowanie nowych przepisów musi odbywać się transparentnie, w tym zgodnie z zapewniającą obywatelom prawo do informacji Konwencją z Aarhus. Dochowanie wymogów wymienionych w tym punkcie obejmuje również wprowadzenie w życie dyrektywy ws. należytej staranności, która ma wprowadzić zagadnienia z zakresu ochrony środowiska do ładu korporacyjnego.

Czas tylko do marca

Na szczególne okoliczności, w których odbędzie się belgijska prezydencja, w rozmowie z Teraz Środowisko zwraca uwagę prezes Instytutu na rzecz Ekorozwoju, dr Wojciech Szymalski. Jak mówi, czas na przyjęcie kluczowych postanowień i finalizację procesów legislacyjnych jest tylko do końca marca – później ruszy okres przedwyborczy, w którym zwyczajowo takie prace są wygaszane. – Najważniejszą kwestią jest więc zdążenie z przyjęciem jak największej liczby brakujących elementów Europejskiego Zielonego Ładu – flagowego programu Komisji Europejskiej mijającej kadencji. Im więcej wątków uda się ostatecznie przyjąć, tym bardziej będziemy posunięci do przodu pod względem polityki klimatycznej i środowiskowej – wyjaśnia Szymalski. W przekonaniu naszego rozmówcy, kluczowe z tych dokumentów to rozporządzenia Nature Restoration Law i rozporządzenie PPWR. – Te regulacje należy pilnie przyjąć, bo nie wiadomo co może zrobić z nimi przyszły Europarlament. Styczeń i luty to miesiące, w których powinno do tego dojść – stwierdza i dodaje, że dużo trudniejsze będzie przeprowadzenie tematów, w których do tej pory nie zawarto jeszcze porozumienia – m.in. regulacji na temat zrównoważonych systemów żywności, oprotestowanej zarówno przez część europejskich rolników, jak i przemysł nawozowy.

Czytaj też: Jak zbilansować poziom azotu w środowisku? Pomoże zmiana diety i technologia

- Memoranda EEB to zawsze program maksimum, z którego nie wszystko daje się spełnić. Belgia jako kraj sprawujący prezydencję nie ma wielkiego wpływu na kierunek przyjętych polityk, może jednak odegrać swoją rolę jako moderator negocjacji i wpłynąć na ustalanie priorytetów. Przyjęte ustalenia w oczywisty sposób odbiją się również na Polsce – w przypadku takich rozporządzeń jak Nature Restoration Law w naszym kraju można spodziewać się dużych dyskusji – przewiduje dr Szymalski.

Szymon Majewski
Dziennikarz